72 Nam qui totos dies precabantur et immolabant, ut sibi sui liberi superstites essent, superstitiosi sunt appellati, quod nomen patuit postea latius; qui autem omnia quae ad cultum deorum pertinerent diligenter retractarent et tamquam relegerent, ⟨i⟩ sunt dicti religiosi ex relegendo, ⟨tamquam⟩ elegantes ex eligendo, [tamquam] ⟨ex⟩ diligendo diligentes, ex intellegendo intellegentes; his enim in verbis omnibus inest vis legendi eadem quae in religioso. Ita factum est in superstitioso et religioso alterum vitii nomen alterum laudis. Ac mihi videor satis et esse deos et quales essent ostendisse.

s. auch:

Cic. nat. deor 2,7-9 für die Konsequenzen bei der Verachtung der Götter oder ihrer Zeichen

Relatum est in litteras doctissimum pontificem Scaevolam disputasse tria genera tradita deorum: unum a poetis, alterum a philosophis, tertium a principibus civitatis. Primum genus nugatorium dicit esse, quod multa de diis fingantur indigna; secundum non congruere civitatibus, quod habeat aliqua supervacua, aliqua etiam quae obsit populis nosse. De supervacuis non magna causa est; solet enim et a iuris peritis dici: Superflua non nocent. Quae sunt autem illa, quae prolata in multitudinem nocent? „Haec, inquit, non esse deos Herculem, Aesculapium, Castorem, Pollucem; proditur enim a doctis, quod homines fuerint et humana condicione defecerint.“ Quid aliud? „Quod eorum qui sint dii non habeant civitates vera simulacra, quod verus Deus nec sexum habeat nec aetatem nec definita corporis membra.“ Haec pontifex nosse populos non vult; nam falsa esse non putat. Expedire igitur existimat falli in religione civitates.

Quintus Mucius Scaevola - römischer Politiker und Jurist (* 140 v. Chr.; + 82 v. Chr.)

Hercules - griechischer Heros, bekannt für seine Stärke

Aesculapius - römischer Gott der Heilkunst

Castor und Pollux - Zwillingsbrüder und Söhne der Leda, Pollux war unsterblich und Kastor sterblich

s. auch:

Zur Schwiergkeit mit der Beschäftigung mit Augustinus in der Schule s. D. Gall, Augustinus’ Abrechnung mit der Antike in De civitate Dei, in: J. Sauer (Hrsg.), Augustinus: De civitate Dei. Fachwissenschaftliche und fachdidaktische Zugänge (Heidelberg 2020) 42-45.

5 Iam tum in Palatio monte Lupercal hoc fuisse ludicrum ferunt, et a Pallanteo, urbe Arcadica, Pallantium, dein Palatium montem appellatum; 2 ibi Euandrum, qui ex eo genere Arcadum multis ante tempestatibus tenuerit loca, sollemne allatum ex Arcadia instituisse ut nudi iuvenes Lycaeum Pana venerantes per lusum atque lasciviam currerent, quem Romani deinde vocarunt Inuum. 3 Huic deditis ludicro cum sollemne notum esset insidiatos ob iram praedae amissae latrones, cum Romulus vi se defendisset, Remum cepisse, captum regi Amulio tradidisse ultro accusantes.

Anmerkungen:

Palatinus - einer der sieben Hügel Roms

Lupercalia - Fest für den Gott Pan, es wird jährlich am 15. Februar in Rom gefeiert

Arcadia - griech. Landschaft in der Peloponnes

Euandros - Arcadier, Sohn des Hermes und der Nymphe Carmenta

Pan Lycaeus - griech Hirtengott mit dem Beinamen Lycaeus, dem Berg in Arcadien, wo auch ein Heiligtum für ihn steht, vgl . Paus. 8,38,5.

Romulus - mythologischer Gründer Roms

Remus - Bruder des Romulus

Amulius - mythologischer Konig Alba Longas, der die Zwillinge Romulus und Remus aussetzen ließ, vgl. Liv. 1, 3-4

Idibus est Annae festum geniale Perennae
   nоn procul a ripis, advena Thybri, tuis.
Plebs venit ac virides passim disiecta per herbas   525
   potat et accumbit cum pare quisque sua.
Sub Iove pars durat, pauci tentoria ponunt,
   sunt quibus e ramis frondea facta casa est;
pars, ubi pro rigidis calamos statuere columnis,
   desuper extentas imposuere togas.   530
Sole tamen vinoque calent annosque precantur,
   quot sumant cyathos, ad numerumque bibunt.
Invenies illic qui Nestoris ebibat annos,
   quae sit per calices facta Sibylla suos.
Illic et cantant quicquid didicere theatris,   535
   et iactant faciles ad sua verba manus,
et ducunt posito duras cratere choreas,
   cultaque diffusis saltat amica comis.
Cum redeunt, titubant et sunt spectacula volgi,
   et fortunatos obvia turba vocat.   540
Occurrit nuper (visa est mihi digna relatu)
   pompa: senem potum pota trahebat anus.

Anmerkungen:

Anna Perenna - Erdgebundene Göttin der römischen Mythologie

Thybris - Tiber

Nestor - mythischer Held der Trojasage und alter, weiser Ratgeber Agamemnons

Sibylla - phrophetische Seherin

Zur Vertiefung:

Hier gelangen Sie zur vollständigen Erzählung.

Quo nunc insigni per magnas praedita terras
horrifice fertur divinae matris imago.
Hanc variae gentes antiquo more sacrorum   610
Idaeam vocitant matrem Phrygiasque catervas
dant comites, quia primum ex illis finibus edunt
per terrarum orbes fruges coepisse creari.
Gallos attribuunt, quia, numen qui violarint
Matris et ingrati genitoribus inventi sint,   615
significare volunt indignos esse putandos,
vivam progeniem qui in oras luminis edant.
Tympana tenta tonant palmis et cymbala circum
concava, raucisonoque minantur cornua cantu,
et Phrygio stimulat numero cava tibia mentis,   620
telaque praeportant, violenti signa furoris,
ingratos animos atque impia pectora volgi
conterrere metu quae possint numine divae.
Ergo cum primum magnas invecta per urbis
munificat tacita mortalis muta salute,   625
aere atque argento sternunt iter omne viarum
largifica stipe ditantes ninguntque rosarum
floribus umbrantes matrem comitumque catervam.

Anmerkungen:

Ideaem matrem - die idäische Mutter, Name für Cybele

Phrygia - Region in Zentralanatolien

s. auch:

L. E. Roller, In the search of God the Mother. The cult of anatolian Cybele (Berkeley 1999).

J. Bremmer, The legend of Cybele's arrival in Rome, Studies in Hellenistic Religions 78, 1979, 9-22.

Ov. fast. 4,291-328.

A. Nikoloska, The sea voyage of Magna Mater to Rome, Histria Antiqua 21, 2012, 365-371.

19 Peregrinationes duas omnino suscepit, Alexandrinam et Achaicam; sed Alexandrina ipso profectionis die destitit turbatus religione simul ac periculo. Nam cum circumitis templis in aede Vestae resedisset, consurgenti ei primum lacinia obhaesit, dein tanta oborta caligo est, ut dispicere non posset.

Anmerkungen:

Alexandria - Hafenstadt im Nildelta, gegründet von Alexander dem Großen

Achaia - Landschaft im Norden der Peloponnes, Griechenland

templum in aede Vestae - Vestatempel

s. auch:

RE I,1 s.v. Aberglaube (T. Weidlich).

J. Malitz, Nero (München 1999). insb. S. 70.

A. Bätz, Nero. Wahnsinn und Wirklichkeit (Hamburg 2023) 413-415.

23 Pars alia et hanc pellit astroque suo eventus adsignat et nascendi legibus, semelque in omnes futuros umquam deo decretum, in reliquum vero otium datum. Sedere coepit sententia haec, pariterque et eruditum vulgus et rude in eam cursus vadit.

24 Ecce fulgurum monitus, oraculorum praescita, haruspicum praedicta atque etiam parva dictu in auguriis sternumenta et offensiones pedum. Divus Augustus prodidit laevum sibi calceum praepostere inductum quo die seditione militari prope adflictus est.

s. auch:

Tac. ann. 14,22.

Suet. Augustus 94 zum Horoskop des Augustus.

E. Künzl, Himmelgloben und Sternenkarten. Astronomie und Astrologie in Vorzeit und Altertum (Stuttgart 2005).

2 Nec mediocriter haesitavi, sitne aliquod discrimen aetatum, an quamlibet teneri nihil a robustioribus differant; detur paenitentiae venia, an ei, qui omnino Christianus fuit, desisse non prosit; nomen ipsum, si flagitiis careat, an flagitia cohaerentia nomini puniantur. Interim, ⟨in⟩ iis qui ad me tamquam Christiani deferebantur, hunc sum secutus modum. 3 Interrogavi ipsos an essent Christiani. Confitentes iterum ac tertio interrogavi supplicium minatus: perseverantes duci iussi. Neque enim dubitabam, qualecumque esset quod faterentur, pertinaciam certe et inflexibilem obstinationem debere puniri. 4 Fuerunt alii similis amentiae, quos, quia cives Romani erant, adnotavi in urbem remittendos.
Mox ipso tractatu, ut fieri solet, diffundente se crimine plures species inciderunt.

s. auch:

I. Korintherbrief 5.

Plin. epist 10,97 für die Antwort Trajans an Plinius.

J. Moreau, Die Christenverfolgung im römischen Reich (Berlin 1971) 41-45.

zur Vertiefung:

Hier gelangen Sie zum ganzen Text des Briefes.

IDEM AA. AD TAURUM P(RAEFECTUM) P(RAETORIO).

Placuit omnibus locis adque urbibus universis claudi protinus templa et accessu vetito omnibus licentiam delinquendi perditis abnegari. Volumus etiam cunctos sacrificiis abstinere. Quod si quis aliquid forte huiusmodi perpetraverit, gladio ultore sternatur. Facultates etiam perempti fisco decernimus vindicari et similiter adfligi rectores provinciarum, si facinora vindicare neglexerint.

DAT. KAL. DEC. CONSTANTIO IIII ET CONSTANTE III AA. CONSS.

Anmerkungen:

aa. - augusti augustorum

kal. dec. Constantio IIII et Constante III aa. conss. - 1. Dezember 346/354/356

s. auch:

Cod. Theod. 16,10,2.

Cod. Theod. 16,10,6.

44 Et haec quidem humanis consiliis providebantur. Mox petita dis piacula aditique Sibyllae libri, ex quibus supplicatum Volcano et Cereri Proserpinaeque, ac propitiata Iuno per matrones, primum in Capitolio, deinde apud proximum mare, unde hausta aqua templum et simulacrum deae perspersum est; et sellisternia ac pervigilia celebravere feminae, quibus mariti erant. Sed non ope humana, non largitionibus principis aut deum placamentis decedebat infamia, quin iussum incendium crederetur. Ergo abolendo rumori Nero subdidit reos, et quaesitissimis poenis afíecit, quos per flagitia invisos vulgus Chrestianos appellabat. (Auctor nominis eius Christus Tiberio imperitante per procuratorem Pontium Pilatum supplicio adfectus erat; repressaque in praesens exitiabilis superstitio rursum erumpebat, non modo per Iudaeam, originem eius mali, sed per Urbem etiam, quo cuncta undique atrocia aut pudenda confluunt celebranturque.) Igitur primum correpti qui fatebantur; deinde indicio eorum multitudo ingens haud proinde in crimine incendii quam odio humani generis convicti sunt. Et pereuntibus addita ludibria, ut ferarum tergis contecti laniatu canum interirent, aut crucibus adfixi, ut flammandi, atque, ubi defecisset dies, in usum nocturni luminis urerentur. Hortos suos ei spectaculo Nero obtulerat et circense ludicrum edebat, habitu aurigae permixtus plebi vel curriculo insistens. Unde quamquam adversus sontes et novissima exempla meritos miseratio oriebatur, tamquam non utilitate publica, sed in saevitiam unius absumerentur.

Anmerkungen:

Sibyllae libri - Sammlung von Orakelsprüchen, verwahrt in Jupitertempel auf dem Kapitol in Rom

Volcanus - Gott des Feuers und der Metallhandwerker

Ceres - römische Göttin der Fruchtbarkeit

Proserpina - Gattin des Pluto und Königin der Unterwelt

Iuno - römische Göttin der Geburt und der Ehe

Capitolium - Kapitol auf dem Quirinal in Rom

matrona - eine verheiratete/ehrbare Frau

Nero - römischer Kaiser (* 37 n. Chr.; + 68 n. Chr.)

Tiberius - römischer Kaiser (* 42 v. Chr; + 37 n. Chr.)

Pontius Pilatus - römischer Statthalter in der Provin Judäa (+ 39 n. Chr.)

s. auch:

J. Moreau, Die Christenverfolgung im römischen Reich (Berlin 1971) 26-40.

Gemälde "Die Fackeln des Nero" (H. Siemiradzki, 1877)

4 Quare, cum et operam et diligentiam desiderarent ea, quae proposuimus, nec exigua cura foris adquirerentur, quae domi custodiri oporteret, iure, ut dixi, natura comparata est [opera] mulieris ad domesticam diligentiam, viri autem ad exercitationem forensem et extraneam; itaque viro calores et frigora perpetienda, tum etiam itinera et labores pacis ac belli, id est rusticationis et militarium stipendiorum, deus tribuit. 5 Mulieri deinceps, quod omnibus his rebus eam fecerat inhabilem, domestica negotia curanda tradidit, et, quoniam hunc sexum custodiae et diligentiae adsignaverat, idcirco timidiorem reddidit quam virilem; nam metus plurimum confert ad diligentiam custodiendi. 6 Quod autem necesse erat foris et in aperto victum quaerentibus nonnumquam iniuriam propulsare, idcirco virum quam mulierem fecit audaciorem; quia vero partis opibus aeque fuit opus memoria et diligentia, non minorem feminae quam viro earum rerum tribuit possessionem; tum etiam, quod simplex natura non omnis res commodas amplecti valebat, idcirco alterum alterius indigere voluit, quoniam quod alteri deest, praesto plerumque est alteri.

7 Haec in Oeconomico Xenophon et deinde Cicero, qui eum Latinae consuetudini tradidit, non inutiliter disseruerunt; nam et apud Graecos et mox apud Romanos usque in patrum nostrorum memoriam fere domesticus labor matronalis fuit, tamquam ad requiem forensium exercitationum, omni cura deposita, patribus familias intra domesticos penatis se recipientibus. Erat enim summa reverentia cum concordia et diligentia mixta, flagrabatque mulier pulcherrima diligentiae aemulatione studens negotia viri cura sua maiora atque meliora reddere.

Anmerkungen:

Xenophon - griechischer Schriftsteller, Feldherr und Politiker (* um 430 v. Chr.; + 354 v. Chr.)

Marcus Tullius Cicero - römischer Anwalt, Philosoph und Schriftsteller (* 106 v. Chr.; + 43 v. Chr.)

Zur römischen Frau s.

T. Späth - B. Wagner-Hasel (Hrsg.), Frauenwelten in der Antike: Geschlechterordnung und weibliche Lebenspraxis (Stuttgart 2006).

Zur Vertiefung:

Hier gelangen Sie zum ganzen Text der praefatio.

Anmerkungen:

Gaius Mucius Scaevola - mythologischer Retter Roms

Lars Porsenna - Etruskerkönig

Tarquiniis - Gens der Tarquinier / eine römische Familie mit etruskischen Wurzeln

Veii - etruskische Stadt nordnordwestlich von Rom

Ianiculum - einer der sieben Hügel Roms

Horatius Cocles - mythologischer römischer Held

s. auch:

M. B. Roller, Exemplarity in Roman Culture: The Cases of Horatius Cocles and Cloelia, in: Classical Philology 99,1, 2004, 1-56.

Gemälde "Cloelia überquert den Tiber" (Peter Paul Rubens, 1630–1640)

Anmerkungen:

Lucretia - tugendhafte römische Frau, deren Selbstmord das Königtum in Rom zu Fall brachte

Brutus - Marcus Iunius Brutus Caepio, römischer Politiker der späten Republik und Mörder Caesars

Scipio - Publius Cornelius Scipio Africanus, römischer Feldherr, Sieger über Hannibal im 3./2. Jh. v. Chr.

Gracchos - Gaius Sempronius Gracchus und Tiberius Sempronius Gracchus, gescheiterte römische Reformatoren der späten Republik

Livius Drusus - gescheiterter römischer Reformator der späten Republik

s. auch:

J. Bleicken, Geschichte der Römischen Republik (München 2004) 61-66.

M. Sehlmeyer, Die Antike (Schönigh 2009) 142-143.

Zur Vertiefung:
Hier gelangen Sie zum Volltext.

Anmerkungen:

Arpinum - Stadt im Apennin zwischen Rom und Neapel

Tusculum - Stadt in Latium südöstlich von Rom, in der Cicero eine Villa besaß

Arcanum - Anwesen des Quintus Cicero zwischen Aquinum und Arpinum

Quintus Tullius Cicero - Bruder des Marcus Tullius Cicero

Zur Vertiefung:
Hier gelangen Sie zum Volltext der Stelle.

Anmerkungen:

Lars Porsenna - Etruskerkönig

Gaius Mucius Scaevola - mythologischer Retter Roms

Tiber - Fluss in Mittelitalien

s. auch:

Gemälde "Mucius Scaevola vor Porsenna" (Peter Paul Rubens, 1628)

Zur Vertiefung:
Hier gelangen Sie zum Volltext des Kapitels.

Anmerkungen:

Horatius Cocles - mythologischer römischer Held

Ianiculum - einer der sieben Hügel Roms

Palatinus - einer der sieben Hügel Roms

Capitolium - Kapitol auf dem Quirinal in Rom

Spurius Larcius Flavus - der Sage nach römischer Konsul der Jahre 506 und 490 v. Chr.

Titus Herminius Aquilinus der Sage nach römischer Konsul des Jahres 506 v. Chr.

Comitium - Platz der Volksversammlung in Rom

s. auch:

M. B. Roller, Exemplarity in Roman Culture: The Cases of Horatius Cocles and Cloelia, in: Classical Philology 99,1, 2004, 1-56.

Zur Vertiefung:
Hier gelangen Sie zum Volltext des Kapitels.

Anmerkungen:

Mediolanum - einstige keltische Siedlung, heutiges Mailand

s. auch:

J. Christes - R. Klein - C. Lüth (Hrsg), Handbuch der Bildung und Erziehung in der Antike (Darmstadt 2006) 136-146.

Zur Vertiefung:
Hier gelangen Sie zum Volltext des Briefes.

Zur Vertiefung:

Hier gelangen Sie zum Volltext des Briefes.

4 Neque vero sat est summam praestare abstinentiam, nisi disciplinae severitate convenientium quoque ad se mores adstrinxerit.

Sumat igitur ante omnia parentis erga discipulos suos animum, ac succedere se in eorum locum a quibus sibi liberi tradantur existimet. 5 Ipse nec habeat vitia nec ferat. Non austeritas eius tristis, non dissoluta sit comitas, ne inde odium, hinc contemptus oriatur. Plurimus ei de honesto ac bono sermo sit: nam quo saepius monuerit, hoc rarius castigabit; minime iracundus, nec tamen eorum quae emendanda erunt dissimulator, simplex in docendo, patiens laboris, adsiduus potius quam inmodicus. 6 Interrogantibus libenter respondeat, non interrogantes percontetur ultro. In laudandis discipulorum dictionibus nec malignus nec effusus, quia res altera taedium laboris, altera securitatem parit. 7 In emendando quae corrigenda erunt non acerbus minimeque contumeliosus: nam id quidem multos a proposito studendi fugat, quod quidam sic obiurgant quasi oderint. 

Anmerkungen:

vgl. Mart. 9,68

vgl. Iul. epist. 61c

s. auch:

Grabrelief mit Schulszene aus Neumagen, Rheinisches Landesmuseum Trier

1 Tradito sibi puero docendi peritus ingenium eius in primis naturamque perspiciet. Ingenii signum in parvis praecipuum memoria est: eius duplex virtus, facile percipere et fideliter continere. Proximum imitatio: nam id quoque est docilis naturae, sic tamen ut ea quae discit effingat, non habitum forte et ingressum et si quid in peius notabile est. 2 Non dabit mihi spem bonae indolis qui hoc imitandi studio petet, ut rideatur; nam probus quoque in primis erit ille vere ingeniosus. Alioqui non peius duxerim tardi esse ingeni quam mali: probus autem ab illo segni et iacente plurimum aberit. 3 Hic meus quae tradentur non difficulter accipiet, quaedam etiam interrogabit: sequetur tamen magis quam praecurret. Illud ingeniorum velut praecox genus non temere umquam pervenit ad frugem. 4 Hi sunt qui parva facile faciunt et audacia provecti quidquid illud possunt statim ostendunt, possunt autem id demum quod in proximo est: verba continuant, haec vultu interrito, nulla tardati verecundia proferunt: non multum praestant, sed cito; 5 non subest vera vis nec penitus inmissis radicibus nititur, ut quae summo solo sparsa sunt semina celerius se effundunt et imitatae spicas herbulae inanibus aristis ante messem flavescunt. Placent haec annis comparata; deinde stat profectus, admiratio decrescit.

Anmerkungen:

vgl. Quintilian inst. 1,1,32-33

Zur Vertiefung:

Hier gelangen Sie zum Volltext des Kapitels.

Iamque fretum Minyae Pagasaea puppe secabant,
perpetuaque trahens inopem sub nocte senectam
Phineus visus erat, iuvenesque Aquilone creati
virgineas volucres miseri senis ore fugarant,
multaque perpessi claro sub Iasone tandem     5
contigerant rapidas limosi Phasidos undas;
dumque adeunt regem Phrixeaque vellera poscunt
†visque datur numeris† magnorum horrenda laborum,
concipit interea validos Aeetias ignes
et luctata diu, postquam ratione furorem     10
vincere non poterat, „frustra, Medea, repugnas:
nescio quis deus obstat" ait „mirumque quid hoc est,
aut aliquid certe simile huic, quod amare vocatur.
nam cur iussa patris nimium mihi dura videntur?
sunt quoque dura nimis! Cur, quem modo denique vidi,     15
ne pereat, timeo? Quae tanti causa timoris?
Excute virgineo conceptas pectore flammas,
si potes, infelix. Si possem, sanior essem;
sed trahit invitam nova vis, aliudque cupido,
mens aliud suadet: Video meliora proboque,     20
deteriora sequor! Quid in hospite, regia virgo,
ureris et thalamos alieni concipis orbis?
Haec quoque terra potest, quod ames, dare. Vivat an ille
occidat, in dis est; vivat tamen! Idque precari
vel sine amore licet; quid enim commisit Iason?     25
Quem nisi crudelem non tangat Iasonis aetas
et genus et virtus? Quem non, ut cetera desint,
ore movere potest? Certe mea pectora movit.

Anmerkungen:

Minyae - mythologisches Volk Griechenlands aus der Umgebung Orchomenos'

Pagasai - Stadt in Thessalien, Griechenland

Phineus - Seher und Sohn des phönizischen Königs Agenor

Phasis - Stadt am Schwarzen Meer im heutigen Georgien

Phrixeaque vellera - das goldene Vlies

Aeetias - Medea

s. auch:

Gemälde "Jason und Medea" (G. Moreau, 1865)

Stich "Medea und Jason" (Virgil Solis, 1564)

zur Vertiefung:

Hier gelangen Sie zum ganzen Text des Mythos.

                     spretis tamen omnibus unam
ille colit nymphen, quam quondam in colle Palati
dicitur Ionio peperisse Venilia Iano.
Haec ubi nubilibus primum maturuit annis,                         335
praeposito cunctis Laurenti tradita Pico est,
rara quidem facie, sed rarior arte canendi,
unde Canens dicta est: Silvas et saxa movere
et mulcere feras et flumina longa morari
ore suo volucresque vagas retinere solebat.                        340
Quae dum feminea modulatur carmina voce,
exierat tecto Laurentes Picus in agros,
indigenas fixurus apros, tergumque premebat
acris equi laevaque hastilia bina ferebat,
poeniceam fulvo chlamydem contractus ab auro.               345
Venerat in silvas et filia Solis easdem,
utque novas legeret fecundis collibus herbas,
nomine dicta suo Circaea reliquerat arva;
quae simul ac iuvenem virgultis abdita vidit,
obstipuit: Cecidere manu, quas legerat, herbae,                 350
flammaque per totas visa est errare medullas.
Ut primum valido mentem collegit ab aestu,
quid cuperet, fassura fuit; ne posset adire,
cursus equi fecit circumfususque satelles.
‚Non‘ ait ‚effugies, vento rapiare licebit,                              355
si modo me novi, si non evanuit omnis
herbarum virtus nec me mea carmina fallunt.‘
Dixit, et effigiem nullo cum corpore falsi
finxit apri praeterque oculos transcurrere regis
iussit et in densum trabibus nemus ire videri,                     360
plurima qua silva est et equo loca pervia non sunt.
Haud mora, continuo praedae petit inscius umbram
Picus equique celer spumantia terga relinquit
spemque sequens vanam silva pedes errat in alta.
Concipit illa preces et verba precantia dicit                         365
ignotosque deos ignoto carmine adorat,
quo solet et niveae vultum confundere Lunae
et patrio capiti bibulas subtexere nubes.
Tum quoque cantato densetur carmine caelum,
et nebulas exhalat humus, caecisque vagantur                   370
limitibus comites, et abest custodia regis.
Nacta locum tempusque ‚Per, o, tua lumina‘ dixit,
‚quae mea ceperunt, perque hanc, pulcherrime, formam,
quae facit, ut supplex tibi sim dea, consule nostris
ignibus et socerum, qui pervidet omnia, Solem                   375
accipe nec durus Titanida despice Circen.‘
Dixerat; ille ferox ipsamque precesque relinquit,
et ‚quaecumque es‘ ait ‚non sum tuus. Altera captum
me tenet et teneat per longum, conprecor, aevum,
nec Venere externa socialia foedera laedam,                      380
dum mihi Ianigenam servabunt fata Canentem.‘
Saepe retemptatis precibus Titania frustra,
‚Non inpune feres neque‘ ait ‚reddere Canenti,
laesaque quid faciat, quid amans, quid femina, disces
rebus‘ ait, ‚sed amans et laesa et femina Circe!‘                  385
     Tum bis ad occasum, bis se convertit ad ortus,
ter iuvenem baculo tetigit, tria carmina dixit.
Ille fugit, sed se solito velocius ipse
currere miratur; pennas in corpore vidit
seque novam subito Latiis accedere silvis                            390
indignatus avem duro fera robora rostro
figit et iratus longis dat vulnera ramis.
Purpureum chlamydis pennae traxere colorem,
fibula quod fuerat vestemque momorderat aurum,
pluma fit, et fulvo cervix praecingitur auro,                         395
nec quicquam antiquum Pico nisi nomina restant.
     Interea comites, clamato saepe per agros
nequiquam Pico nullaque in parte reperto
inveniunt Circen (nam iam tenuaverat auras
passaque erat nebulas ventis ac sole recludi)                      400
criminibusque premunt veris regemque reposcunt
vimque ferunt saevisque parant incessere telis.
Illa nocens spargit virus sucosque veneni
et Noctem Noctisque deos Ereboque Chaoque
convocat et longis Hecaten ululatibus orat:                         405
Exsiluere loco (dictu mirabile) silvae,
ingemuitque solum, vicinaque palluit arbor,
sparsaque sanguineis maduerunt pabula guttis,
et lapides visi mugitus edere raucos,
et latrare canes et humus serpentibus atris                         410
squalere et tenues animae volitare vindentur.
Attonitum monstris vulgus pavet; illa paventis
ora venenata tetigit mirantia virga,
cuius ab attactu variarum monstra ferarum
in iuvenes veniunt: Nulli sua mansit imago.                         415
     Sparserat occiduus Tartessia litora Phoebus,
et frustra coniunx oculis animoque Canentis
exspectatus erat: Famuli populusque per omnes
discurrunt silvas atque obvia lumina portant;
nec satis est nymphae flere et lacerare capillos                   420
et dare plangorem (facit haec tamen omnia), seque
proripit ac Latios errat vesana per agros.
Sex illam noctes, totidem redeuntia solis
lumina viderunt inopem somnique cibique
per iuga, per valles, qua fors ducebat, euntem;                   425
ultimus adspexit fessam luctuque viaque
Thybris et in gelida ponentem corpora ripa:
Illic cum lacrimis ipso modulata dolore
verba sono tenui maerens fundebat, ut olim
carmina iam moriens canit exequialia cygnus.                     430
Luctibus extremum tenues liquefacta medullas
tabuit inque leves paulatim evanuit auras.
Fama tamen signata loco est, quem rite Canentem
nomine de nymphae veteres dixere coloni.‘

Anmerkungen:

Palati - Palatin, einer der sieben Hügel Roms

Janus - römischer Gott des Anfangs und des Endes, der Türen und Tore

Venilia - Frau des Janus

Laurentum - antike Hafenstadt unweit von Rom

chlamys - kurzer Reit- oder Reisemantel

filia Solis - Circe

Erebos - Gott der Finsternis

Hekate - Göttin der Magie und Totenbeschwörung

Phoebus - Beiname des Gottes Apollon

Latium - Gebiet um Rom und nordwestlich davon

Thybris - Tiber

s. auch:

Stich "Picus und Circe" (Virgil Solis, 1564)

Zur Vertiefung:

Hier gelangen Sie zum gesamten Mythos.

  ‚Certet‘ ait ‚mecum! Nihil est, quod victa recusem.‘            25
     Pallas anum simulat falsosque in tempora canos
addit et infirmos baculo quoque sustinet artus;
tum sic orsa loqui: ‚Non omnia grandior aetas,
quae fugiamus, habet: Seris venit usus ab annis.
Consilium ne sperne meum. Tibi fama petatur                    30
inter mortales faciendae maxima lanae:
Cede deae veniamque tuis, temeraria dictis
supplice voce roga: Veniam dabit ilia roganti.‘
Adspicit hanc torvis inceptaque fila relinquit
vixque manum retinens confessaque vultibus iram             35
talibus obscuram resecuta est Pallada dictis:
‚Mentis inops longaque venis confecta senecta,
et nimium vixisse diu nocet. Audiat istas,
siqua tibi nurus est, siqua est tibi filia, voces.
Consilii satis est in me mihi, neve monendo                        40
profecisse putes, eadem est sententia nobis.
Cur non ipsa venit? Cur haec certamina vitat?‘
Tum dea ‚Venit!‘ ait formamque removit anilem
Palladaque exhibuit. Venerantur numina nymphae
Mygdonidesque nurus, sola est non territa virgo;               45
sed tamen erubuit, subitusque invita notavit
ora rubor rursusque evanuit, ut solet aer
purpureus fieri, cum primum aurora movetur,
et breve post tempus candescere solis ab ortu.
Perstat in incepto stolidaeque cupidine palmae                  50
in sua fata ruit: Neque enim love nata recusat
nec monet ulterius nec iam certamina differt.
     Haud mora, constituunt diversis partibus ambae
et gracili geminas intendunt stamine telas:
tela iugo vincta est, stamen secernit harundo,                    55
inseritur medium radiis subtemen acutis,
quod digiti expediunt, atque inter stamina ductum
percusso paviunt insecti pectine dentes.
Utraque festinant cinctaeque ad pectora vestes
bracchia docta movent studio fallente laborem.                 60
Illic et Tyrium quae purpura sensit aenum
texitur et tenues parvi discriminis umbrae,
qualis ab imbre solet percussis solibus arcus
inficere ingenti longum curvamine caelum,
in quo diversi niteant cum mille colores,                             65
transitus ipse tamen spectantia lumina fallit:
Usque adeo, quod tangit, idem est; tamen ultima distant.
Illic et lentum filis inmittitur aurum,
et vetus in tela deducitur argumentum.
     Cecropia Pallas scopulum Mavortis in arce                     70
pingit et antiquam de terrae nomine litem.
Bis sex caelestes medio Iove sedibus altis
augusta gravitate sedent; sua quemque deorum
inscribit facies: Iovis est regalis imago;
stare deum pelagi longoque ferire tridente                         75
aspera saxa facit medioque e vulnere saxi
exsiluisse fretum, quo pignore vindicet urbem;
at sibi dat clipeum, dat acutae cuspidis hastam,
dat galeam capiti, defenditur aegide pectus,
percussamque sua simulat de cuspide terram                     80
edere cum bacis fetum canentis olivae,
mirarique deos; operis victoria finis.
Ut tamen exemplis intellegat aemula laudis,
quod pretium speret pro tam furialibus ausis,
quattuor in partes certamina quattuor addit                       85
clara colore suo, brevibus distincta sigillis.
Threiciam Rhodopen habet angulus unus et Haemum,
nunc gelidos montes, mortalia corpora quondam,
nomina summorum sibi qui tribuere deorum.
Altera Pygmaeae fatum miserabile matris                           90
pars habet: Hanc Iuno victam certamine iussit
esse gruem populisque suis indicere bellum.
Pinxit et Antigonen ausam contendere quondam
cum magni consorte Iovis, quam regia Iuno
in volucrem vertit, nec profuit Ilion illi                                 95
Laomedonve pater, sumptis quin candida pennis
ipsa sibi plaudat crepitante ciconia rostro.
Qui superest solus, Cinyran habet angulus orbum,
isque gradus templi, natarum membra suarum,
amplectens saxoque iacens lacrimare videtur.                    100
Circuit extremas oleis pacalibus oras
(is modus est) operisque sua facit arbore finem.
     Maeonis elusam designat imagine tauri
Europam: Verum taurum, freta vera putares;
ipsa videbatur terras spectare relictas                                 105
et comites clamare suas tactumque vereri
adsilientis aquae timidasque reducere plantas.
Fecit et Asterien aquila luctante teneri,
fecit olorinis Ledam recubare sub alis;
addidit, ut satyri celatus imagine pulchram                         110
Iuppiter inplerit gemino Nycteida fetu,
Amphitryon fuerit, cum te, Tirynthia, cepit,
aureus ut Danaen, Asopida luserit ignis,
Mnemosynen pastor, varius Deoida serpens.
Te quoque mutatum torvo, Neptune, iuvenco                     115
virgine in Aeolia posuit, tu visus Enipeus
gignis Aloidas, aries Bisaltida fallis;
et te flava comas frugum mitissima mater
sensit equum, sensit volucrem crinita colubris
mater equi volucris, sensit delphina Melantho:                   120
Omnibus his faciemque suam faciemque locorum
Reddidit. Est illic agrestis imagine Phoebus,
utque modo accipitris pennas, modo terga leonis
gesserit, ut pastor Macareida luserit Issen,
Liber ut Erigonen falsa deceperit uva,                                  125
ut Saturnus equo geminum Chirona crearit.
Ultima pars telae, tenui circumdata limbo
nexilibus flores hederis habet intertextos.
     Non illud Pallas, non illud carpere Livor
possit opus: doluit successu flava virago                              130
et rupit pictas, caelestia crimina, vestes,
utque Cytoriaco radium de monte tenebat,
ter quater ldmoniae frontem percussit Arachnes.
Non tulit infelix laqueoque animosa ligavit
guttura; pendentem Pallas miserata levavit                         135
atque ita ‚Vive quidem, pende tamen, inproba‘ dixit,
‚lexque eadem poenae, ne sis secura futuri,
dicta tuo generi serisque nepotibus esto!‘
     Post ea discedens sucis Hecateidos herbae
sparsit, et extemplo tristi medicamine tactae                      140
defluxere comae, cum quis et naris et aures,
fitque caput minimum, toto quoque corpore parva est;
in latere exiles digiti pro cruribus haerent,
cetera venter habet, de quo tamen illa remittit
stamen et antiquas exercet aranea telas.                            145

Anmerkungen:

Pallas - Göttin Athene

Mygdonia - nicht genau verortete Landschaft in Kleinasien

Aurora - römische Götin der Morgenröte

Tyrium - aus Tyros, phönizische Hafen- und Handelsstadt, berühmt für ihren Purpur

Mavors - Mars, römischer Gott des Krieges

Cecrops - mythischer König Attikas und Schiedsrichter im Streit zwischen Poseidon und Athene um den Namen der Landschaft Attika

aegis - schützender Umhang der Athene mit Schlangen und Medusenhaupt

Victoria - römische Göttin des Sieges

Rhodope und Haemus - Königspaar Thrakiens, die in Berge verwandelt wurden

pygmaeae - mythologische Volk Kleinwüchsiger am Rand der antiken Welt, es befindet sich im immerwährenden Krieg mit Kranichen

Antigone - Tochter des Laomedon

Ilion - Troja

Laomedon - mythologischer König Trojas und Vater Antigones

Kinyras - mythologischer König Zyperns, der mit seiner Tochter schlief, welche nach ihrer Flucht in Myrrhe verwandelt wurde (vgl. Ovid met. 10,298-502)

Maeonis - die Lydierin

Europa - Tochter des phönizischen Königs Agenor und Geliebte des Zeus

Asteria - Titanide, die Zeus' Annäherung zurückweist und deshalb in eine Wachtel verwandelt wird

Leda - Frau des spartanischen Königs Tyndareos, Geliebte des Zeus

gemino Nycteida - Antiope, Geliebte des Zeus

Amphitryon - Mann der Alkmene, irdischer Vater Herakles'

Tirynthia - Alkmene, Geliebte des Zeus und Mutter Herakles'

Danae - Geliebte des Zeus und Mutter Perseus'

Asopida - Aigina, die Tochter des Asopos und Geliebte des Zeus

Mnemosyne - Mutter der neun Musen und Geliebte des Zeus

Deoida - Persephone, Tochter der Demeter und Geliebte des Zeus

Aeolia - Melanippe, Tochter des Aiolos und Geliebte des Neptun

Enipeus - Flussgott, der die verheiratete Tyros aus Anstand zurückwies

Bisaltida - Theophane, Tochter des Bisaltes, Geliebte des Neptun

mitissima mater - Demeter

mater equi volucris - Gorgo Medusa

Melantho - Tochter des Deucalion, Geliebte des Neptun

agrestis imagine Phoebus - nach seiner Verbannung vom Olymp diente Apoll als Hirte beim König Admetos in Thessalien

accipitris pennas - für diese Verwandlung gibt es keine weiteren Hinweise in der antiken Literatur

Isse - Tochter des Makareus, König von Lesbos

Liber - Bacchus, römischer Gott der Fruchtbarkeit und des Weins

Erigone - Tochter des Atheners Ikarios, dem Bacchus die Weintraube schenkte

Chiron - Kentaur, Sohn des Saturn und der Philyra

Livor - der Neid

Kytoros - Berg am schwarzen Meer, an dessen Fuß sich die gleichnamige Siedlung befindet

s. auch:

U. Reinhardt, Arachne und die Liebschaften der Götter. Eine Mythennovelle aus Ovids Metamorphoses mit ihrer literarischen und bildlichen Rezeption bis zur Gegenwart, Paradeigmata 22 (Freiburg/Berlin/Wien 2014).

Zur Vertiefung:

Hier gelangen Sie zum vollständigen Mythos.

  Ecce venit comitum Niobe celeberrima turba,                     165
vestibus intexto Phrygiis spectabilis auro
et, quantum ira sinit, formosa movensque decoro
cum capite inmissos umerum per utrumque capillos
constitit; utque oculos circumtulit alta superbos,
‚Quis furor, auditos‘ inquit ‚praeponere visis                       170
caelestes? Aut cur colitur Latona per aras,
numen adhuc sine ture meum est? Mihi Tantalus auctor,
cui licuit soli superorum tangere mensas;
Pleiadum soror est genetrix mea; maximus Atlas
est avus, aetherium qui fert cervicibus axem;                      175
Iuppiter alter avus: Socero quoque glorior illo.
Me gentes metuunt Phrygiae, me regia Cadmi
sub domina est, fidibusque mei commissa mariti
moenia cum populis a meque viroque reguntur.
In quamcumque domus adverti lumina partem,                  180
inmensae spectantur opes. Accedit eodem
digna dea facies; huc natas adice septem
et totidem iuvenes et mox generosque nurusque.
Quaerite nunc, habeat quam nostra superbia causam,
nescio quoque audete satam Titanida Coeo                        185
Latonam praeferre mihi, cui maxima quondam
exiguam sedem pariturae terra negavit!
Nec caelo nec humo nec aquis dea vestra recepta est:
Exsul erat mundi, donec miserata vagantem
‚Hospita tu terris erras, ego‘ dixit ‚in undis‘,                        190
instabilemque locum Delos dedit. Illa duorum
facta parens: Uteri pars haec est septima nostri.
Sum felix (Quis enim neget hoc?) felixque manebo
(Hoc quoque quis dubitet?): Tutam me copia fecit.
Maior sum, quam cui possit Fortuna nocere,                       195
multaque ut eripiat, multo mihi plura relinquet.
Excessere metum mea iam bona: Fingite demi
huic aliquid populo natorum posse meorum,
non tamen ad numerum redigar spoliata duorum,
Latonae turbam: Qua quantum distat ab orba?                   200
Ite, †satis, propere sacris† laurumque capillis
ponite.‘ Deponunt et sacra infecta relinquunt,
quodque licet, tacito venerantur murmure numen.
     Indignata dea est summoque in vertice Cynthi
talibus est dictis gemina cum prole locuta:                          205
‚En ego, vestra parens, vobis animosa creatis
et nisi Iunoni nulli cessura dearum,
an dea sim, dubitor perque omnia saecula cultis
arceor, ο nati, nisi vos succurritis, aris.
Nec dolor hic solus: Diro convicia facto                                210
Tantalis adiecit vosque est postponere natis
ausa suis et me, quod in ipsam reccidat, orbam
dixit et exhibuit linguam scelerata paternam.‘
Adiectura preces erat his Latona relatis:
‚Desine!‘ Phoebus ait, ‚poenae mora longa querella est.‘    215
Dixit idem Phoebe celerique per aëra lapsu
contigerant tecti Cadmeida nubibus arcem.
     Planus erat lateque patens prope moenia campus
adsiduis pulsatus equis, ubi turba rotarum
duraque mollierat subiectas ungula glaebas.                       220
Pars ibi de septem genitis Amphione fortes
conscendunt in equos Tyrioque rubentia suco
terga premunt auroque graves moderantur habenas.
E quibus Ismenus, qui matri sarcina quondam
prima suae fuerat, dum certum flectit in orbem                  225
quadripedis cursus spumantiaque ora coercet,
‚Ei mihi!‘ conclamat, medioque in pectore fixa
tela gerit frenisque manu moriente remissis
in latus a dextro paulatim defluit armo.
Proximus audito sonitu per inane pharetrae                       230
frena dabat Sipylus, veluti cum praescius imbris
nube fugit visa pendentiaque undique rector
carbasa deducit, ne qua levis effluat aura;
frena tamen dantem non evitabile telum
consequitur summaque tremens cervice sagitta                 235
haesit, et exstabat nudum de gutture ferrum.
Ille, ut erat pronus, per crura admissa iubasque
volvitur et calido tellurem sanguine foedat.
Phaedimus infelix et aviti nominis heres
Tantalus, ut solito finem inposuere labori,                           240
transierant ad opus nitidae iuvenale palaestrae
et iam contulerant arto luctantia nexu
pectora pectoribus: contento concita nervo,
sicut erant iuncti, traiecit utrumque sagitta.
Ingemuere simul, simul incurvata dolore                             245
membra solo posuere, simul suprema iacentes
lumina versarunt, animam simul exhalarunt.
Adspicit Alphenor laniataque pectora plangens
advolat, ut gelidos conplexibus adlevet artus,
inque pio cadit officio; nam Delius illi                                   250
intima fatifero rupit praecordia ferro.
Quod simul eductum est, pars est pulmonis in hamis
eruta cumque anima cruor est effusus in auras.
At non intonsum simplex Damasichthona vulnus
adficit: Ictus erat, qua crus esse incipit et qua                     255
mollia nervosus facit internodia poples,
dumque manu temptat trahere exitiabile telum,
altera per iugulum pennis tenus acta sagitta est;
expulit hanc sanguis seque eiaculatus in altum
emicat et longe terebrata prosilit aura.                               260
Ultimus Ilioneus non profectura precando
bracchia sustulerat ‚Di‘ que ‚o communiter omnes‘
dixerat ignarus non omnes esse rogandos,
‚Parcite!‘ motus erat, cum iam revocabile telum
non fuit, arquitenens; minimo tamen occidit ille                 265
vulnere, non alte percusso corde sagitta.
     Fama mali populique dolor lacrimaeque suorum
tam subitae matrem certam fecere ruinae
mirantem potuisse irascentemque, quod ausi
hoc essent superi, quod tantum iuris haberent;                  270
nam pater Amphion ferro per pectus adacto
finierat moriens pariter cum luce dolorem.
Heu quantum haec Niobe Niobe distabat ab illa,
quae modo Latois populum submoverat aris
et mediam tulerat gressus resupina per urbem                   275
invidiosa suis, at nunc miseranda vel hosti.
Corporibus gelidis incumbit et ordine nullo
oscula dispensat natos suprema per omnes;
a quibus ad caelum liventia bracchia tollens
‚Pascere, crudelis, nostro, Latona, dolore,                           280
pascere‘ ait ‚satiaque meo tua pectora luctu
corque ferum satia!‘ dixit; ‚per funera septe
efferor. Exsulta, victrixque inimica triumpha!
Cur autem victrix? Miserae mihi plura supersunt
quam tibi felici: Post tot quoque funera vinco.‘                   285
Dixerat, et sonuit contento nervus ab arcu;
qui praeter Nioben unam conterruit omnes:
Illa malo est audax. Stabant cum vestibus atris
ante toros fratrum demisso crine sorores.
E quibus una trahens haerentia viscere tela                        290
inposito fratri moribunda relanguit ore;
altera solari miseram conata parentem
conticuit subito duplicataque vulnere caeco est.
[Oraque compressit, nisi postquam spiritus ibat]
haec frustra fugiens collabitur, illa sorori                             295
inmoritur; latet haec, illam trepidare videres;
sexque datis leto diversaque vulnera passis
ultima restabat: Quam toto corpore mater,
tota veste tegens ‚Unam minimamque relinque!
De multis minimam posco‘ clamavit ‚et unam.‘                   300
Dumque rogat, pro qua rogat, occidit. Orba resedit
exanimes inter natos natasque virumque
deriguitque malis: Nullos movet aura capillos,
in vultu color est sine sanguine, lumina maestis
stant inmota genis; nihil est in imagine vivum.                    305
Ipsa quoque interius cum duro lingua palato
congelat, et venae desistunt posse moveri;
nec flecti cervix nec bracchia reddere motus
nec pes ire potest; intra quoque viscera saxum est.
Flet tamen et validi circumdata turbine venti                      310
in patriam rapta est; ibi fixa cacumine montis
liquitur, et lacrimas etiam nunc marmora manant.

Anmerkungen:

Phrygia - Landschaft in Kleinasien

Latona - Geliebte des Zeus und Mutter von Artemis und Apollon

Tantalus - phrygischer König und Vater der Niobe

Pleiades - Töchter des Atlas und der Pleione, die in ein Sternenbild verwandelt wurden

Atlas - Titan, der das Himmelsgewölbe stützt

regia Cadmi - Theben

Coeus - Titan, Vater der Latona

Delos - Insel, die Neptun aus dem Wasser entstehen ließ, auf der Latona ihre Kinder entband

Fortuna - römische Schicksalsgöttin, Göttin des Glücks

Cynthus - Berg auf Delos

Iuno - römische Göttin der Geburt und der Ehe

Phoebe - Artemis

Amphion - Gatte der Niobe

Tyrium - aus Tyros, phönizische Hafen- und Handelsstadt, berühmt für ihren Purpur

Zur Vertiefung:

Hier gelangen Sie zum vollständigen Mythos.

Arma gravi numero violentaque bella parabam
     edere, materia conveniente modis.
Par erat inferior versus; risisse Cupido
     dicitur atque unum surripuisse pedem.
‚Quis tibi, saeve puer, dedit hoc in carmina iuris?               5
     Pieridum vates, non tua, turba sumus.
Quid, si praeripiat flavae Venus arma Minervae,
     ventilet accensas flava Minerva faces?
Quis probet in silvis Cererem regnare iugosis,
     lege pharetratae virginis arva coli?                                  10
Crinibus insignem quis acuta cuspide Phoebum
     instruat, Aoniam Marte movente lyram?
Sunt tibi magna, puer, nimiumque potentia regna:
     Cur opus affectas, ambitiose novum?
An, quod ubique, tuum est? Tua sunt Heliconia tempe?     15
     Vix etiam Phoebo iam lyra tuta sua est?
Cum bene surrexit versu nova pagina primo,
     attenuat nervos proximus ille meos.
Nec mihi materia est numeris levioribus apta,
     aut puer aut longas compta puella comas.‘                     20
Questus eram, pharetra cum protinus ille soluta
     legit in exitium spicula facta meum
lunavitque genu sinuosum fortiter arcum
     ‚Quod‘que ‚canas, vates, accipe’ dixit ‚opus!‘
Me miserum! Certas habuit puer ille sagittas.                     25
     Uror, et in vacuo pectore regnat Amor.
Sex mihi surgat opus numeris, in quinque residat;
     ferrea cum vestris bella valete modis.
Cingere litorea flaventia tempora myrto,
     Musa per undenos emodulanda pedes.                          30

Anmerkungen:

Cupido - römischer Liebesgott

Minerva - römische Göttin der Weißheit und Schutzgöttin der Dichter

Venus - römische Göttin der Liebe

Ceres - römische Göttin der Fruchtbarkeit

Mars - römischer Gott des Krieges

Aonia - Name für Böotien

Lyra - Zupfinstrument (Leier)

Phoebus - Beiname des Gottes Apollon

Helicon - Berg in der Nähe des Golfes von Korinth

undenos pedes - Hendekasyllabus (Elfsilber)

lamque opus exegi, quod nec Iovis ira nec ignis
     nec poterit ferrum nec edax abolere vetustas.
Cum volet, illa dies, quae nil nisi corporis huius
     ius habet, incerti spatium mihi finiat aevi:
Parte tamen meliore mei super alta perennis                      875
     astra ferar, nomenque erit indelebile nostrum,
quaque patet domitis Romana potentia terris,
     ore legar populi, perque omnia saecula fama,
siquid habent veri vatum praesagia, vivam.

Cur umquam Colchi Magnetida vidimus Argon
     turbaque Phasiacam Graia bibistis aquam?
Cur mihi plus aequo flavi placuere capilli
     et decor et linguae gratia ficta tuae?
Aut semel in nostras quoniam nova puppis harenas           15
     venerat audaces attuleratque viros,
isset anhelatos non praemedicatus in ignes
     immemor Aesonides oraque adusta boum!
Semina iecisset totidemque sevisset et hostes,
     ut caderet cultu cultor ab ipse suo!                                  20
Quantum perfidiae tecum, scelerate, perisset!
     Dempta forent capiti quam mala multa meo!
Est aliqua ingrato meritum exprobrare voluptas;
     hac fruar, haec de te gaudia sola feram.
Iussus inexpertam Colchos advertere puppim                     25
     intrasti patriae regna beata meae.
Hoc illic Medea fui, nova nupta quod hic est;
     quam pater est illi, tam mihi dives erat.
Hic Ephyren bimarem, Scythia tenus ille nivosa
     omne tenet, Ponti qua plaga laeva iacet.                         30
Accipit hospitio iuvenes Aeeta Pelasgos
     et premitis pictos corpora Graia toros.
Tunc ego te vidi, tunc coepi scire, quis esses;
     illa fuit mentis prima ruina meae.
Et vidi et perii! Nec notis ignibus arsi,                                  35
     ardet ut ad magnos pinea taeda deos.

Anmerkungen:

Colchis - Region östlich des schwarzen Meeres

Magnesia - Küstenregion Thessaliens

Argo - Schiff mit dem die Argonauten das goldene Vlies aus Kolchis holten

Phasiacam aquam - der Fluss Phasia, der vom schwarzen Meer nach Kolchis führt

bibistis - Wasser von einem Ort zu trinken dient als Umschreibung dafür (länger) an einem Ort zu bleiben, ihn zu bewohnen

Aesonides - Jason, der Sohn des thessalischen Königs 

Ephyre - Korinth auf der Peloponnes in Griechenland

bimarem - gemeint ist der Isthmus von Korinth

Scythia - Region westlich des schwarzen Meeres

Pontus - hier: das Schwarze Meer

Aeeta - Medea

Pelasgi - hier: Argonauten, Bevölkerung Thessaliens

Zur Vertiefung:

Hier gelangen Sie zum ganzen Text des Briefes.

   Aesopus auctor quam materiam repperit,
hanc ego polivi versibus senariis.
Duplex libelli dos est: quod risum movet
et quod prudentis vitam consilio monet.
Calumniari si quis autem voluerit,                  5
quod arbores loquantur, non tantum ferae,
fictis iocari nos meminerit fabulis.

Anmerkungen:

Aesopus - griechischer Dichter von Fabeln und Gleichnissen aus dem 6. Jh. v. Chr.

senarius - römisches Versmaß aus sechs Versfüßen

s. auch:

F. Rodríguez Adrados, History of the Graeco-Latin Fable, Mnemosyne 201.1999 (Leiden 1999).

20 Tum sacerdotibus creandis animum adiecit, quamquam ipse plurima sacra obibat, ea maxime quae nunc ad Dialem flaminem pertinent. 2 Sed quia in civitate bellicosa plures Romuli quam Numae similes reges putabat fore iturosque ipsos ad bella, ne sacra regiae vicis desererentur flaminem Iovi adsiduum sacerdotem creavit insignique eum veste et curuli regia sella adornavit. Huic duos flamines adiecit, Marti unum, alterum Quirino, 3 virginesque Vestae legit, Alba oriundum sacerdotium et genti conditoris haud alienum. His ut adsiduae templi antistites essent stipendium de publico statuit; virginitate aliisque caerimoniis venerabiles ac sanctas fecit.

Anmerkungen:

Numa Pompilius - zweiter König Roms Ende des 8./Anfang des 7. Jhs. v. Chr.

Romulus - mythologischer Gründer Roms

Quirinus - altrömischer Kriegsgott und Namensgeber für einen der sieben Hügel Roms

Vesta - römische Göttin des Heims und des Herds

Alba - Alba Longa, Stadt südöstlich von Rom

Zur Vertiefung:

Hier gelangen Sie zum gesamen Text des Kapitels.

1 lam primum omnium satis constat Troia capta in ceteros saevitum esse Troianos, duobus, Aeneae Antenorique, et vetusti iure hospitii et quia pacis reddendaeque Helenae semper auctores fuerant, omne ius belli Achivos abstinuisse; 2 casibus deinde variis Antenorem cum multitudine Enetum, qui seditione ex Paphlagonia pulsi et sedes et ducem rege Pylaemene ad Troiam amisso quaerebant, venisse in intimum maris Hadriatici sinum, 3 Euganeisque, qui inter mare Alpesque incolebant, pulsis Enetos Troianosque eas tenuisse terras. Et in quem primum egressi sunt locum Troia vocatur pagoque inde Troiano nomen est: gens universa Veneti appellati. 4 Aenean ab simili clade domo profugum sed ad maiora rerum initia ducentibus fatis, primo in Macedoniam venisse, inde in Siciliam quaerentem sedes delatum, ab Sicilia classe ad Laurentem agrum tenuisse. 5 Troia et huic loco nomen est. Ibi egressi Troiani, ut quibus ab immenso prope errore nihil praeter arma et naves superesset, cum praedam ex agris agerent, Latinus rex Aboriginesque, qui tum ea tenebant loca, ad arcendam vim advenarum armati ex urbe atque agris concurrunt. 6 Duplex inde fama est. Alii proelio victum Latinum pacem cum Aenea, deinde adfinitatem iunxisse tradunt: alii, cum instructae acies constitissent, 7 priusquam signa canerent processisse Latinum inter primores ducemque advenarum evocasse ad conloquium; percunctatum deinde qui mortales essent, unde aut quo casu profecti domo quidve quaerentes in agrum Laurentem exissent, 8 postquam audierit multitudinem Troianos esse, ducem Aenean filium Anchisae et Veneris, cremata patria domo profugos, sedem condendaeque urbi locum quaerere, et nobilitatem admiratum gentis virique et animum vel bello vel paci paratum, dextra data fidem futurae amicitiae sanxisse. 9 Inde foedus ictum inter duces, inter exercitus salutationem factam. Aenean apud Latinum fuisse in hospitio; ibi Latinum apud penates deos domesticum publico adiunxisse foedus filia Aeneae in matrimonium data. 10 Ea res utique Troianis spem adfirmat tandem stabili certaque sede finiendi erroris. Oppidum condunt; Aeneas ab nomine uxoris Lavinium appellat. 11 Brevi stirpis quoque virilis ex novo matrimonio fuit, cui Ascanium parentes dixere nomen.

Anmerkungen:

Troia - Stadt in Nordwestanatolien, Schauplatz von Homers Ilias

Aeneas - Sohn des Anchises und der Aphrodite

Antenor - einer der weisesten Trojaner und Vermittler im Krieg

Helena - Tochter des Zeus und der Leda, ihre Entführung war der Grund für den trojanischen Krieg

Archivi - andere Bezeichnung für die Griechen

Eneti - Volk aus Paphlagonien

Paphlagonia - Region an der Südküste des Schwarzen Meeres

Euganei - Volk aus der Region Venetia

Macedonia - Region auf der Balkanhalbinsel

Laurentes - Stadt an der Küste südlich von Rom

Latinus - König über das Volk der Aborigines in Latium

penates - Schutzgötter der Familie und des Haushalts

filia - Lavinia, die Tochter des Latinus

Zur Vertiefung:

Hier gelangen Sie zu den Kapiteln 1 bis 5.

29 Iam Hadrumetum pervenerat Hannibal, unde, ad reficiendum ex iactatione maritima militem paucis diebus sumptis, excitus pavidis nuntiis omnia circa Carthaginem obtineri armis adferentium, magnis itineribus Zamam contendit. 2 Zama quinque dierum iter ab Carthagine abest. Inde praemissi speculatores cum excepti ab custodibus Romanis deducti ad Scipionem essent, traditos eos tribuno militum iussosque omisso metu visere omnia, per castra qua vellent circumduci iussit; 3 percontatusque satin per commodum omnia explorassent, datis qui prosequerentur retro ad Hannibalem dimisit.

3 Carthaginiensium sociorumque caesa eo die supra viginti milia; par ferme numerus captus cum signis militaribus centum triginta duobus, elephantis undecim. Victores ad mille et quingenti cecidere.

Anmerkungen:

Hadrumetum - Hafenstadt in Nordafrika, heute Sousse in Tunesien

Hannibal Barkas - punischer Feldherr (*247 v. Chr., +183 v. Chr.)

Zama - Schlachtfeld in Nordtunesien, etwa 150km südwestlich von Tunis

Publius Cornelius Scipio Africanus - römischer Feldherr und Sieger über Hannibal (*235 v. Chr., +183 v. Chr)

s. auch:

Liv. 21,4,3-10 zu den Charaktereigenschaften Hannibals

Sil. 17,385-406

P. Barcelo, Hannibal (München 1997).

Zur Vertiefung:

Hier gelangen Sie zu den vollständigen Kapiteln.

31 Cum ergo sublatam tribunorum intercessionem ipsosque urbe cessisse nuntiatum esset, praemissis confestim clam cohortibus, ne qua suspicio moveretur, et spectaculo publico per dissimulationem interfuit et formam, qua ludum gladiatorium erat aedificaturus, consideravit et ex consuetudine convivio se frequenti dedit. 2 Dein post solis occasum mulis e proximo pistrino ad vehiculum iunctis occultissimum iter modico comitatu ingressus est; et cum luminibus extinctis decessisset via, diu errabundus tandem ad lucem duce reperto per angustissimos tramites pedibus evasit. Consecutusque cohortis ad Rubiconem flumen, qui provinciae eius finis erat, paulum constitit, ac reputans quantum moliretur, conversus ad proximos: ‚Etiam nunc‘, inquit, ‚regredi possumus; quod si ponticulum transierimus, omnia armis agenda erunt.‘ 32 Cunctanti ostentum tale factum est. Quidam eximia magnitudine et forma in proximo sedens repente apparuit harundine canens; ad quem audiendum cum praeter pastores plurimi etiam ex stationibus milites concurrissent interque eos et aeneatores, rapta ab uno tuba prosiliuit ad flumen et ingenti spiritu classicum exorsus pertendit ad alteram ripam. Tunc Caesar: ‚Eatur‘, inquit, ‚quo deorum ostenta et inimicorum iniquitas vocat. Iacta alea est‘, inquit. 33 Atque ita traiecto exercitu, adhibitis tribunis plebis, qui pulsi supervenerant, pro contione fidem militum flens ac veste a pectore discissa invocavit.

Anmerkungen:

tribunus - römischer Amtsträger, hier: Volkstribun, der für Caesars Interessen in Rom arbeitet

urbe cessisse nuntiatum esset - hier: Rom

cohors - militärische Einheit von ca. 480 Mann

Rubicon - Fluss in Nordostitalien

harundo - Rohrflöte/Hirtenflöte

aeneatores - Militärmusiker, zu ihnen gehören die tubicines, cornicines und bucinatores

s. auch:

Gemälde "Cäsar am Rubikon" (Wilhelm Trübner, 1880)

Zur Vertiefung:

Hier gelangen Sie zu den vollständigen Kapiteln.

2 Postquam Bruto et Cassio caesis nulla iam publica arma, Pompeius apud Siciliam oppressus exutoque Lepido, interfecto Antonio ne Iulianis quidem partibus nisi Caesar dux reliquus, posito triumviri nomine consulem se ferens et ad tuendam plebem tribunicio iure contentum, ubi militem donis, populum annona, cunctos dulcedine otii pellexit, insurgere paulatim, munia senatus magistratuum legum in se trahere, nullo adversante, cum ferocissimi per acies aut proscriptione cecidissent, ceteri nobilium, quanto quis servitio promptior, opibus et honoribus extollerentur ac novis ex rebus aucti tuta et praesentia quam vetera et periculosa mallent. Neque provinciae illum rerum statum abnuebant, suspecto senatus populique imperio ob certamina potentium et avaritiam magistratuum, invalido legum auxilio, quae vi ambitu, postremo pecunia turbabantur.

Anmerkungen:

Marcus Iunius Brutus Caepio - römischer Staatsmann und einer der Mörder Caesars (* 85 v. Chr.; + 42 v. Chr.)

Gaius Cassius Longinus - römischer Staatsmann und Verschwörer gegen Caesar (* vor 85 v. Chr.; + 42 v. Chr.)

Gnaeus Pompeius Magnus - römischer Staatsmann und Feldherr, Gegenspieler Caesars im Bürgerkrieg (* 106 v. Chr.; † 48 v. Chr.)

Marcus Aemilius Lepidus - römischer Staatsmann und Anhänger Caesars, er wurde politisch von Caesars Nachfolger Octavian entmachtet (* um 90 v. Chr.; + 12 v. Chr.)

Marcus Antonius - römischer Staatsmann und Anhänger Caesars, späterer Gegenspieler Octavians, Beging nach seiner Niederlage zusammen mit seiner Geliebten Kleopatra Selbstmord (+ 30 v. Chr.)

Caesar - hier: Gaius Octavius, der von Caesar im Jahr 44 v. Chr. adoptiert wurde und dessen Namen annahm (* 63 v. Chr., + 14 n. Chr.)

triumvir - Einer von drei Männern, die über das römische Reich regierten (das Triumvirat bestand aus Octavian, Lepidus und Marc Anton)

consul - höchstes politisches Amt der römischen Republik

s. auch:

W. Eck, Augustus und seine Zeit (München 2009).

12 Britanniae pars interior ab iis incolitur, quos natos in insula ipsi memoria proditum dicunt, maritima pars ab iis, qui praedae ac belli inferendi causa ex Belgio transierant – qui omnes fere iis nominibus civitatum appellantur, quibus orti ex civitatibus eo pervenerunt – et bello inlato ibi remanserunt atque agros colere coeperunt. Hominum est infinita multitudo creberrimaque aedificia fere Gallicis consimilia, pecorum numerus ingens. Utuntur aut aere aut nummo aureo aut taleis ferreis ad certum pondus examinatis pro nummo. Nascitur ibi plumbum album in mediterraneis regionibus, in maritimis ferrum, sed eius exigua est copia. Aere utuntur importato. Materia cuiusque generis ut in Gallia est praeter fagum atque abietem. Leporem et gallinam et anserem gustare fas non putant. Haec tamen alunt animi voluptatisque causa. Loca sunt temperatiora quam in Gallia remissioribus frigoribus.

14 Ex iis omnibus longe sunt humanissimi, qui Cantium incolunt, quae regio est maritima omnis, neque multum a Gallica differunt consuetudine. Interiores plerique frumenta non serunt, sed lacte et carne vivunt pellibusque sunt vestiti. Omnes vero se Britanni vitro inficiunt, quod caeruleum efficit colorem, atque hoc horribiliores sunt in pugna aspectu. Capilloque sunt promisso atque omni parte corporis rasa praeter caput et labrum superius. Uxores habent deni duodenique inter se communes et maxime fratres cum fratribus parentesque cum liberis. Sed qui sunt ex iis nati, eorum habentur liberi, quo primum virgo quaeque deducta est.

Anmerkungen:

Gallia - Region, etwa in den Landesgrenzen des heutigen Frankreich

fas non putant - das Nahrungstabu der Britannier ist nicht historisch belegt

Cantium - das heutige Kent in Südostengland

vitrum - Waid

Zur Vertiefung:

Hier gelangen Sie zu den vollständigen Kapiteln.

In Gallia non solum in omnibus civitatibus atque in omnibus pagis partibusque, sed p⟨a⟩ene etiam in singulis domibus factiones sunt earumque factionum sunt principes, qui summam auctoritatem eorum iudicio habere existimantur, quorum ad arbitrium iudiciumque summa omnium rerum consiliorumque redeat. Idque eius rei causa antiquitus institutum videtur, ne quis ex plebe contra potentiorem auxilii egeret. Suos enim quisque opprimi et circumveniri non patitur neque, aliter si faciat, ullam inter suos habet auctoritatem. Haec eadem ratio est in summa totius Galliae; namque omnes civitates in partes divisae sunt duas.

13 In omni Gallia eorum hominum, qui aliquo sunt numero atque honore, genera sunt duo. Nam plebes paene servorum habetur loco, quae nihil audet per se, nullo adhibetur consilio. Plerique cum aut aere alieno aut magnitudine tributorum aut iniuria potentiorum premuntur, sese in servitutem dicant. Nobilibus in hos eadem omnia sunt iura, quae dominis in servos. Sed de his duobus generibus alterum est druidum, alterum equitum. Illi rebus divinis intersunt, sacrificia publica ac privata procurant, religiones interpretantur. Ad hos magnus adulescentium numerus disciplinae causa concurrit magnoque hi sunt apud eos honore. Nam fere de omnibus controversiis publicis privatisque constituunt, et si quod est admissum facinus, si caedes facta, si de hereditate, de finibus controversia est, idem decernunt, praemia poenasque constituunt. Si qui aut privatus aut populus eorum decreto non stetit, sacrificiis interdicunt. Haec poena apud eos est gravissima. Quibus ita est interdictum, hi numero impiorum ac sceleratorum habentur, his omnes decedunt, aditum eorum sermonemque defugiunt, ne quid ex contagione incommodi accipiant, neque his petentibus ius redditur neque honos ullus communicatur. His autem omnibus druidibus praeest unus, qui summam inter eos habet auctoritatem. Hoc mortuo aut, si qui ex reliquis excellit dignitate, succedit aut, si sunt plures pares, suffragio druidum adlegitur. Nonnumquam etiam armis de principatu contendunt. Hi certo anni tempore in finibus Carnutum, quae regio totius Galliae media habetur, considunt in loco consecrato. Huc omnes, undique, qui controversias habent, conveniunt eorumque decretis iudiciisque parent. Disciplina in Britannia reperta atque inde in Galliam translata esse existimatur, et nunc qui diligentius eam rem cognoscere volunt, plerumque illo discendi causa proficiscuntur.

14 Druides a bello abesse consuerunt neque tribute una cum reliquis pendunt.

15 Alterum genus est equitum. Hi, cum est usus atque aliquod bellum incidit – quod ante Caesaris adventum fere quotannis accidere solebat, uti aut ipsi iniurias inferrent aut inlatas propulsarent – , omnes in bello versantur, atque eorum ut quisque est genere copiisque amplissimus, ita plurimos circum se ambactos clientesque habet.

16 Natio est omnis Gallorum admodum dedita religionibus, atque ob eam causam, qui sunt adfecti gravioribus morbis quique in proeliis periculisque versantur, aut pro victimis homines immolant aut se immolaturos vovent, administrisque ad ea sacrificia druidibus utuntur, quod, pro vita hominis nisi hominis vita reddatur, non posse deorum inmortalium numen placari arbitrantur, publiceque eiusdem generis habent instituta sacrificia. Alii inmani magnitudine simulacra habent, quorum contexta viminibus membra vivis hominibus complent. Quibus succensis circumventi flamma exanimantur homines.

19 Uter eorum vita superaverit, ad eum pars utriusque cum fructibus superiorum temporum pervenit.

20 Quae civitates commodius suam rem publicam administrare existimantur, habent legibus sanctum, si quis quid de re p. a finitimis rumore ac fama acceperit, uti ad magistratum deferat neve cum quo alio communicet, quod saepe homines temerarios atque imperitos falsis rumoribus terreri et ad facinus impelli et de summis rebus consilium capere cognitum est. Magistratus, quae visa sunt, occultant, quaeque esse ex usu iudicaverunt, multitudini produnt. De re p. nisi per concilium loqui non conceditur

Anmerkungen:

zu den Druiden vgl. Strabo IV, 4, 4–5

s. auch:

für eine Kurzzusammenfassung s. H.-J. Glücklich, Caesar - Feldherr, Politiker, Vordenker. Bellum Gallicum (Stuttgart 2010) 100-101.

Zur Vertiefung:

Hier gelangen Sie zu den vollständigen Kapiteln.

21 Germani multum ab hac consuetudine differunt. Nam neque druides habent, qui rebus divinis praesint, neque sacrificiis student. Deorum numero eos solos ducunt, quos cernunt et quorum aperte opibus iuvantur, Solem et Vulcanum et Lunam. Reliquos ne fama quidem acceperunt. Vita omnis in venationibus atque in studiis rei militaris consistit; a parvis labori ac duritiae student. Qui diutissime impuberes permanserunt, maximam inter suos ferunt laudem: hoc ali[i] staturam, ali[i] vires nervosque confirmari putant. Intra annum vero vicesimum feminae notitiam habuisse in turpissimis habent rebus. Cuius rei nulla est occultatio, quod et promiscue in fluminibus perluuntur et pellibus aut parvis renonum tegimentis utuntur, magna corporis parte nuda.

22 Agri culturae non student, maiorque pars eorum victus in lacte, caseo carne consistit. Neque quisquam agri modum certum aut fines habet proprios, sed magistratus ac principes in annos singulos gentibus cognationibusque hominum, quique una coierunt, quantum et quo loco visum est agri adtribuunt atque anno post alio transire cogunt. Eius rei multas adferunt causas: Ne adsidua consuetudine capti studium belli gerendi agri cultura commutent; [...]

23 [...] Latrocinia nullam habent infamiam, quae extra fines cuiusque civitatis fiunt, atque ea iuventutis exercendae ac desidiae minuendae causa fieri praedicant. Atque ubi quis ex principibus in concilio dixit se ducem fore, qui sequi velint, profiteantur, consurgunt ii, qui et causam et hominem probant, suumque auxilium pollicentur atque a multitudine conlaudantur. Qui ex his secuti non sunt, in desertorum ac proditorum numero ducuntur, omniumque his rerum postea fides derogatur. Hospitem violare fas non putant. [...]

25 Hinc se flectit sinistrorsus diversis a flumine regionibus multarumque gentium fines propter magnitudinem attingit. Neque quisquam est huius Germaniae, qui se [aut audisse] aut adisse ad initium eius silvae dicat, cum dierum iter LX processerit, aut quo ex loco oriatur, acceperit. Multaque in ea genera ferarum nasci constat, quae reliquis in locis visa non sint, ex quibus, quae maxime differant a ceteris et memoriae prodenda videantur, haec sunt.

26 Est bos cervi figura, cuius a media fronte inter aures unum cornu existit excelsius magisque derectum his, quae nobis nota sunt, cornibus; ab eius summo sicut palmae ramique late diffunduntur. Eadem est feminae marisque natura, eadem forma magnitudoque cornuum.

27 Sunt item, quae appellantur alces. Harum est consimilis capris figura et varietas pellium, sed magnitudine paulo antecedunt mutilaeque sunt cornibus et crura sine nodis articulisque habent. Neque quietis causa procumbunt neque, si quo adflictae casu conciderunt, erigere sese aut sublevare possunt. His sunt arbores pro cubilibus. Ad eas se adplicant atque ita paulum modo reclinatae quietem capiunt. Quarum ex vestigiis cum est animadversum a venatoribus, quo se recipere consuerint, omnes eo loco aut ab radicibus subruunt aut accidunt arbores, tantum ut summa species earum stantium relinquatur. Huc cum se consuetudine reclinaverunt, infirmas arbores pondere adfligunt atque una ipsae concidunt.

28 Tertium est genus eorum, qui uri appellantur. Hi sunt magnitudine paulo infra elephantos, specie et colore et figura tauri. Magna vis est eorum et magna velocitas; neque homini neque ferae, quam conspexerunt, parcunt. [...]

Anmerkungen:

Vulcanus - römischer Gott des Feuers und der Metallhandwerker

zu den Kulten der Germanen vgl. Tac. Germ. 9

zum Ackerbau bei den Germanen vgl. Tac. Germ. 26

zu den Beziehungen zu den Galliern vgl. Tac. Germ. 28

zur Vertiefung:

Hier gelangen Sie zum Volltext der Kapitel.

17 Est enim et scientia comprehendenda rerum plurimarum, sine qua verborum volubilitas inanis atque inridenda est, et ipsa oratio conformanda non solum electione, sed etiam constructione verborum et omnes animorum motus, quos hominum generi rerum natura tribuit, penitus pernoscendi, quod omnis vis ratioque dicendi in eorum, qui audiunt, mentibus aut sedandis aut excitandis expromenda est. Accedat eodem oportet lepos quidam facetiaeque et eruditio libero digna celeritasque et brevitas et respondendi et lacessendi subtili venustate atque urbanitate coniuncta. 18 Tenenda praeterea est omnis antiquitas exemplorumque vis neque legum ac iuris civilis scientia neglegenda est. Nam quid ego de actione ipsa plura dicam, quae motu corporis, quae gestu, quae vultu, quae vocis conformatione ac varietate moderanda est? Quae sola per se ipsa quanta sit, histrionum levis ars et scaena declarat, in qua cum omnes in oris et vocis et motus moderatione elaborent, quis ignorat, quam pauci sint fuerintque, quos animo aequo spectare possimus? Quid dicam de thesauro rerum omnium, memoria? Quae nisi custos inventis cogitatisque rebus et verbis adhibeatur, intellegimus omnia, etiam si praeclarissima fuerint in oratore, peritura.

s. auch:

zur römischen Rhetorik allgemein s. W. Dominik - J. Hall, A companion to Roman Rhetoric (Oxford 2007).

zu Ciceros Werk de oratore s. G. Kennedy, The art of rhetoric in the Roman world 300 B.C. - 300 A.D. (Princeton 1972).

Zur Vertiefung:

Hier gelangen Sie zu den Kapiteln 17 bis 20.

79 Omne autem principium aut rei totius, quae agetur, significationem habere debebit aut aditum ad causam et munitionem aut quoddam ornamentum et dignitatem. Sed oportet, ut aedibus ac templis vestibula et aditus, sie causis principia pro portione rerum praeponere. Itaque in parvis atque infrequentibus causis ab ipsa re est exordiri saepe commodius. Sed cum erit utendum principio, quod plerumque erit, aut ex reo aut ex adversario aut ex re aut ex eis, apud quos agitur, sententias duci licebit. Ex reo - reos appello, quorum res est - , quae significent bonum virum, quae liberalem, quae calamitosum, quae misericordia dignum, quae valeant contra falsam criminationem; ex adversario autem isdem ex locis fere contraria; ex re, si crudelis, si nefanda, si praeter opinionem, si inmerito, si misera, si ingrata, si indigna, si nova, si quae restitui sanarique non possit; ex iis autem, apud quos agetur, ut benevolos beneque existimantis efficiamus, quod agendo efficitur melius quam rogando. Est id quidem in totam orationem confundendum nec minime in extremam; sed tamen multa principia ex eo genere gignuntur. Nam et attentum, monent Graeci, ut principio faciamus iudicem et docilem; quae sunt utilia, sed non principii magis propria quam reliquarum partium; faciliora autem in principiis, quod et attenti tum maxime sunt, cum omnia expectant, et dociles magis in initiis esse possunt. Inlustriora enim sunt, quae in principiis quam quae in mediis causis dicuntur aut arguendo aut refellendo. Maxima autem copia principiorum ad iudicem aut adliciendum aut incitandum ex iis locis trahitur, qui ad motus animorum conficiendos inerunt in causa; quos tamen totos in principio explicari non oportebit, sed tantum impelli iudicem primo leviter, ut iam inclinato reliqua incumbat oratio.

s. auch:

für einen kurzen Überblick über die römische Rede s. P. Riemer- M. Weißenberger - B. Zimmermann, Einführung in das Studium der Latinistik (München 2008) 96-98, 148-151.

zur römischen Rhetorik allgemein s. W. Dominik - J. Hall, A companion to Roman Rhetoric (Oxford 2007).

zu Ciceros Werk de oratore s. G. Kennedy, The art of rhetoric in the Roman world 300 B.C. - 300 A.D. (Princeton 1972).

Zur Vertiefung:

Hier gelangen Sie zu den Kapiteln 78 und 79.

116 Ad probandum autem duplex est oratori subiecta materies: una rerum earum quae non excogitantur ab oratore, sed in re positae ratione tractantur, ut tabulae, testimonia, pacta, conventa, quaestiones, leges, senatus consulta, res iudicatae, decreta, responsa, reliqua, si quae sunt, quae non reperiuntur ab oratore, sed ad oratorem a causa atque a re deferuntur; altera est, quae tota in disputatione et in argumentatione oratoris conlocata est.

182 Valet igitur multum ad vincendum probari mores et instituta et facta et vitam et eorum, qui agent causas, et eorum, pro quibus, et item improbari adversariorum, animosque eorum apud quos agetur, conciliari quam maxime ad benevolentiam cum erga oratorem tum erga illum, pro quo dicet orator. Conciliantur autem animi dignitate hominis, rebus gestis, existimatione vitae; quae facilius ornari possunt, si modo sunt, quam fingi, si nulla sunt. Sed haec adiuvat in oratore lenitas vocis, vultus pudoris significatio, verborum comitas; si quid persequare acrius, ut invitus et coactus facere videare. Facilitatis, liberalitatis, mansuetudinis, pietatis, grati animi, non appetentis non avidi signa proferre perutile est; eaque omnia quae proborum demissorum, non acrium, non pertinacium, non litigiosorum, non acerborum sunt, valde benevolentiam conciliant abalienantque ab iis, in quibus haec non sunt. Itaque eadem sunt in adversarios ex contrario conferenda.

178 Haec ut et properans et apud doctos et semidoctus ipse percurro, ut aliquando ad illa maiora veniamus. Nihil est enim in dicendo, Catule, maius, quam ut faveat oratori is qui audiet, utique ipse sic moveatur, ut impetu quodam animi et perturbarione magis quam iudicio aut consilio regatur. Plura enim multo homines iudicant odio aut amore aut cupiditate aut iracundia aut dolore aut laetitia aut spe aut timore aut errore aut aliqua permotione mentis quam veritate aut praescripto aut iuris norma aliqua aut iudicii formula aut legibus. Quare, nisi quid vobis aliud placet, ad illa pergamus.

Anmerkungen:

Quintus Lutatius Catulus - römischer Politiker und Schriftsteller (+ um 150 v. Chr., + 87 v. Chr.), Gesprächspartner Ciceros im 2. Buch

s. auch:

für einen kurzen Überblick über die römische Rede s. P. Riemer- M. Weißenberger - B. Zimmermann, Einführung in das Studium der Latinistik (München 2008) 96-98, 148-151.

zu Ciceros Werk de oratore s. G. Kennedy, The art of rhetoric in the Roman world 300 B.C. - 300 A.D. (Princeton 1972).

115 Ita omnis ratio dicendi tribus ad persuadendum rebus est nixa: ut probemus vera esse ea quae defendimus, ut conciliemus eos nobis qui audiunt, ut animos eorum ad quemcumque causa postulabit motum vocemus.

s. auch:

für einen kurzen Überblick über die römische Rede s. P. Riemer- M. Weißenberger - B. Zimmermann, Einführung in das Studium der Latinistik (München 2008) 96-98, 148-151.

zur römischen Rhetorik allgemein s. W. Dominik - J. Hall, A companion to Roman Rhetoric (Oxford 2007).

5 Maximis igitur in malis hoc tamen boni adsecuti videmur, ut ea litteris mandaremus quae nec erant satis nota nostris et erant cognitione dignissima. Quid enim est, per deos, optabilius sapientia, quid praestantius, quid homini melius, quid homine dignius? Hanc igitur qui expetunt philosophi nominantur, nec quicquam aliud est philosophia, si interpretan velis, praeter studium sapientiae. Sapientia autem est, ut a veteribus philosophis definitum est, rerum divinarum et humanarum causarumque quibus eae res continentur scientia. Cuius studium qui vituperat haud sane intellego quidnam sit quod laudandum putet. 6 Nam sive oblectatio quaeritur animi requiesque curarum, quae conferri cum eorum studiis potest qui semper aliquid anquirunt quod spectet et valeat ad bene beateque vivendum? Sive ratio constantiae virtutisque ducitur, aut haec ars est aut nulla omnino per quam eas adsequamur. Nullam dicere maximarum rerum artem esse, cum minimarum sine arte nulla sit, hominum est parum considerate loquentium atque in maximis rebus errantium. Si autem est aliqua disciplina virtutis, ubi ea quaeretur cum ab hoc discendi genere discesseris? Sed haec cum ad philosophiam cohortamur accuratius disputari solent, quod alio quodam libro fecimus. Hoc autem tempore tantum nobis declarandum fuit cur orbati reipublicae muneribus ad hoc nos studium potissimum contulissemus.

Quaerimus igitur quid sit extremum et ultimum bonorum, quod omnium philosophorum sententia tale debet esse ut ad id omnia referri oporteat, ipsum autem nusquam. Hoc Epicurus in voluptate ponit, quod summum bonum esse vult, summumque malum dolorem, idque instituit docere sic: 30 Omne animal, simul atque natum sit, voluptatem appetere eaque gaudere ut summo bono, dolorem aspernari ut summum malum et, quantum possit, a se repellere, idque facere nondum depravatum, ipsa natura incorrupte atque integre iudicante. Itaque negat opus esse ratione neque disputatione quam ob rem voluptas expetenda, fugiendus dolor sit: Sentiri haec putat, ut calere ignem, nivem esse albam, dulce mel, quorum nihil oportere exquisitis rationibus confirmare, tantum satis esse admonere. Interesse enim inter argumentum conclusionemque rationis et inter mediocrem animadversionem atque admonitionem, altera occulta quaedam et quasi involuta aperiri, altera prompta et aperta iudicari. Etenim quoniam detractis de homine sensibus reliqui nihil est, necesse est quid aut ad naturam aut contra sit a natura ipsa iudicari. Ea quid percipit aut quid iudicat, quo aut petat aut fugiat aliquid, praeter voluptatem et dolorem?

Anmerkungen:

Epicurus - griechischer Philosoph (* um 341 v. Chr.; + 271/270 v. Chr.)

s. auch:

K.-D. Zacher, Zur Lustlehre Epikurs, in: Würzburger Jahrbücher für die Altertumswissenschaft 11, 1985, 63-72.

M. Erler - W. Rother (Hrsg.), Philosophie der Lust. Studien zum Hedonismus (Basel/Berlin 2012).

M. Knoll, Antike griechische Philosophie (Berlin 2017) 327-339.

Zur Vertiefung:

Hier gelangen Sie zum Volltext der Kapitel.

62 Sed possunt haec quadam ratione dici non modo non repugnantibus verum etiam approbantibus nobis. Sic enim ab Epicuro sapiens semper beatus inducitur: Finitas habet cupiditates, neglegit mortem, de diis inmortalibus sine ullo metu vera sentit, non dubitat, si ita melius sit, migrare de vita. His rebus instructus semper est in voluptate. Neque enim tempus est ullum quo non plus voluptatum habeat quam dolorum. Nam et praeterita grate meminit et praesentibus ita potitur ut animadvertat quanta sint ea quamque iucunda, neque pendet ex futuris, sed expectat illa, fruitur praesentibus; ab iisque vitiis quae paulo ante collegi abest plurimum, et cum stultorum vitam cum sua comparat, magna adficitur voluptate. Dolores autem si qui incurrunt, numquam vim tantam habent ut non plus habeat sapiens quod gaudeat quam quod angatur.

Anmerkungen:

Epicurus - griechischer Philosoph (* um 341 v. Chr.; + 271/270 v. Chr.)

s. auch:

M. Knoll, Antike griechische Philosophie (Berlin 2017) 327-339.

Cic. fin. 2,6-9 für Kritik am Epikureismus

Cic. de amicitia v. Lael. V 18-19 zur Weisheit

Sen. epist. 71,27 zur Charakterisierung eines Weisen

Seneca Lucilio suo salutem.

1 Epistulas ad me perferendas tradidisti, ut scribis, amico tuo; deinde admones me ne omnia cum eo ad te pertinentia communicem, quia non soleas ne ipse quidem id facere: ita eadem epistula illum et dixisti amicum et negasti. Itaque si proprio illo verbo quasi publico usus es et sic illum amicum vocasti quomodo omnes candidatos ‚bonos viros‘ dicimus, quomodo obvios, si nomen non succurrit, ‚dominos‘ salutamus, hac abierit. 2 Sed si aliquem amicum existimas cui non tantundem credis quantum tibi, vehementer erras et non satis nosti vim verae amicitiae. Tu vero omnia cum amico delibera, sed de ipso prius: Post amicitiam credendum est, ante amicitiam iudicandum. Isti vero praepostero officia permiscent qui, contra praecepta Theophrasti, cum amaverunt iudicant, et non amant cum iudicaverunt. Diu cogita an tibi in amicitiam aliquis recipiendus sit. Cum placuerit fieri, toto illum pectore admitte; tam audaciter cum illo loquere quam tecum. 3 Tu quidem ita vive ut nihil tibi committas nisi quod committere etiam inimico tuo possis; sed quia interveniunt quaedam quae consuetudo fecit arcana, cum amico omnes curas, omnes cogitationes tuas misce. Fidelem si putaveris, facies; nam quidam fallere docuerunt dum timent falli, et illi ius peccandi suspicando fecerunt. Quid est quare ego ulla verba coram amico meo retraham? Quid est quare me coram illo non putem solum? 4 Quidam quae tantum amicis committenda sunt obviis narrant, et in quaslibet aures quidquid illos urit exonerant; quidam rursus etiam carissimorum conscientiam reformidant et, si possent, ne sibi quidem credituri interius premunt omne secretum. Neutrum faciendum est; utrumque enim vitium est, et omnibus credere et nulli, sed alterum honestius dixerim vitium, alterum tutius. 5 Sic utrosque reprehendas, et eos qui semper inquieti sunt, et eos qui semper quiescunt. Nam illa tumultu gaudens non est industria sed exagitatae mentis concursatio, et haec non est quies quae motum omnem molestiam iudicat, sed dissolutio et languor. 6 Itaque hoc quod apud Pomponium legi animo mandabitur: ‚Quidam adeo in latebras refugerunt ut putent in turbido esse quidquid in luce est.‘ Inter se ista miscenda sunt: Et quiescenti agendum et agenti quiescendum est. Cum rerum natura delibera: Illa dicet tibi et diem fecisse se et noctem.

Vale.

Anmerkungen:

Theophrastus - griechischer Philosoph (* um 371 v. Chr.; + um 287 v. Chr.)

Pomponius - es ist nicht eindeutig, wer an dieser Stelle mit Pomponius gemeint sein könnte

s. auch:

Cic. de amicitia v. Lael. V 16-17, V 19 - VI 21 zur Freundschaft

Seneca Lucilio suo salutem.

1 Ita fac, mi Lucili: Vindica te tibi, et tempus quod adhuc aut auferebatur aut subripiebatur aut excidebat collige et serva. Persuade tibi hoc sic esse ut scribo: Quaedam tempora eripiuntur nobis, quaedam subducuntur, quaedam effluunt. Turpissima tamen est iactura quae per neglegentiam fit. Et si volueris adtendere, magna pars vitae elabitur male agentibus, maxima nihil agentibus, tota vita aliud agentibus. 2 Quem mihi dabis qui aliquod pretium tempori ponat, qui diem aestimet, qui intellegat se cotidie mori? In hoc enim fallimur, quod mortem prospicimus: Magna pars eius iam praeterit; quidquid aetatis retro est mors tenet. Fac ergo, mi Lucili, quod facere te scribis, omnes horas conplectere; sic fiet ut minus ex crastino pendeas, si hodierno manum inieceris. Dum differtur vita transcurrit.

s. auch:

Sen. epist. 122,1; 122,3.

C. Edwards, Ethics V. Death and Time, in: A. Heil - G. Damschen (Hrsg.), Brill's Companion to Seneca. Philosopher and Dramatist (Leiden 2015) 323-341.

Zur Vertiefung:

Hier gelangen Sie zum Volltext des Briefes.

3 Inbecillus est primo omnis adfectus; deinde ipse se concitat et vires dum procedit parat: excluditur facilius quam expellitur. Quis negat omnis adfectus a quodam quasi naturali fluere principio? Curam nobis nostri natura mandavit, sed huic ubi nimium indulseris, vitium est. Voluptatem natura necessariis rebus admiscuit, non ut illam peteremus, sed ut ea sine quibus non possumus vivere gratiora nobis illius faceret accessio: suo veniat iure, luxuria est. Ergo intrantibus resistamus, quia facilius, ut dixi, non recipiuntur quam exeunt. 4 ‚Aliquatenus‘ inquis ‚dolere, aliquatenus timere permitte.‘ Sed illud ‚aliquatenus‘ longe producitur nec ubi vis accipit finem. Sapienti non sollicite custodire se tutum est, et lacrimas suas et voluptates ubi volet, sistet: nobis, quia non est regredi facile, optimum est omnino non progredi. 5 Eleganter mihi videtur Panaetius respondisse adulescentulo cuidam quaerenti an sapiens amaturus esset. ‚De sapiente‘ inquit ‚videbimus: mihi et tibi, qui adhuc a sapiente longe absumus, non est committendum ut incidamus in rem commotam, inpotentem, alteri emancupatam, vilem sibi. Sive enim nos respicit, humanitate eius inritamur, sive contempsit, superbia accendimur. Aeque facilitas amoris quam difficultas nocet: facilitate capimur, cum difficultate certamus. Itaque conscii nobis inbecillitatis nostrae quiescamus; nec vino infirmum animum committamus nec formae nec adulationi nec ullis rebus blande trahentibus.‘

Anmerkungen:

adfectus - das Gefühl (ähnl. dem griech. πάθος)

Panaitios - griechischer Philosoph (*180 v. Chr; +um 110 v. Chr.)

s. auch:

M. R. Graver, Ethics II: Action and Emotion, in: A. Heil - G. Damschen (Hrsg.), Brill's Companion to Seneca. Philosopher and Dramatist (Leiden 2015) 257-275.

1 Cum defensionum laboribus senatoriisque muneribus aut omnino aut magna ex parte essem aliquando liberatus, rettuli me, Brute, te hortante maxime, ad ea studia, quae retenta animo, remissa temporibus, longo intervallo intermissa revocavi, et cum omnium artium, quae ad rectam vivendi viam pertinerent, ratio et disciplina studio sapientiae, quae philosophia dicitur, contineretur, hoc mihi Latinis litteris inlustrandum putavi, non quia philosophia Graecis et litteris et doctoribus percipi non posset, sed meum semper iudicium fuit omnia nostros aut invenisse per se sapientius quam Graecos aut accepta ab illis fecisse meliora, quae quidem digna statuissent, in quibus elaborarent.

Anmerkungen:

defensio - Verteidigung bzw. Verteidigungsrede vor Gericht

Marcus Iunius Brutus Caepio - römischer Staatsmann und einer der Mörder Caesars (* 85 v. Chr.; + 42 v. Chr.)

s. auch:

M. Fuhrmann, Geschichte der römischen Literatur (Stuttgart 2011) 55-58 zum Verhältnis zwischen Römern und Griechen in der späten Republik

9 Supervacuum forsitan putas id discere quod semel utendum est. Hoc est ipsum quare meditari debeamus: semper discendum est quod an sciamus experiri non possumus. 10 „Meditare mortem“: qui hoc dicit meditari libertatem iubet. Qui mori didicit servire dedidicit; supra omnem potentiam est, certe extra omnem. Quid ad illum carcer et custodia et claustra? Liberum ostium habet. Una est catena quae nos alligatos tenet, amor vitae, qui ut non est abiciendus, ita minuendus est, ut si quando res exiget, nihil nos detineat nec inpediat quo minus parati simus quod quandoque faciendum est statim facere. Vale.

s. auch:

C. Edwards, Ethics V. Death and Time, in: A. Heil - G. Damschen (Hrsg.), Brill's Companion to Seneca. Philosopher and Dramatist (Leiden 2015) 323-341.

zur Vertiefung:

Hier gelangen Sie zum ganzen Text des Briefes.

Ad serenum

De otio

1 *** nobis magno consensu vitia commendant. Licet nihil aliud quod sit salutare temptemus, proderit tamen per se ipsum secedere: meliores erimus singuli. Quid quod secedere ad optimos viros et aliquod exemplum eligere ad quod vitam derigamus licet? Quod ⟨nisi⟩ in otio non fit: tunc potest obtineri quod semel placuit, ubi nemo intervenit qui iudicium adhuc inbecillum populo adiutore detorqueat; tunc potest vita aequali et uno tenore procedere, quam propositis diversissimis scindimus. Nam inter cetera mala illud pessimum est, quod vitia ipsa mutamus. Sic ne hoc quidem nobis contingit, permanere in malo iam familiari. Aliud ex alio placet vexatque nos hoc quoque, quod iudicia nostra non tantum prava sed etiam levia sunt: fluctuamur aliudque ex alio comprehendimus, petita relinquimus, relicta repetimus, alternae inter cupiditatem nostram et paenitentiam vices sunt. Pendemus enim toti ex alienis iudiciis et id optimum nobis videtur quod petitores laudatoresque multos habet, non id quod laudandum petendumque est, nec viam bonam ac malam per se aestimamus sed turba vestigiorum, in quibus nulla sunt redeuntium.

Dices mihi: „Quid agis, Seneca? Deseris partes? Certe Stoici vestri dicunt: ‚Usque ad ultimum vitae finem in actu erimus, non desinemus communi bono operam dare, adiuvare singulos, opem ferre etiam inimicis senili manu. Nos sumus qui nullis annis vacationem damus et, quod ait ille vir disertissimus,

canitiem galea premius;

nos sumus apud quos usque eo nihil ante mortem otiosum est ut, si res patitur, non sit ipsa mors otiosa.‘ Quid nobis Epicuri praecepta in ipsis Zenonis principiis loqueris? Quin tu bene gnaviter, si partium piget, transfugis potius quam prodis?“ Hoc tibi in praesentia respondebo: „Numquid vis amplius quam ut me similem ducibus meis praestem? Quid ergo est? Non quo miserint me illi, sed, quo duxerint ibo.“

2 Nunc probabo tibi non desciscere me a praeceptis Stoicorum; nam ne ipsi quidem a suis desciverunt, et tamen excusatissimus essem, etiam si non praecepta illorum sequerer sed exempla. Hoc quod dico in duas dividam partes: primum, ut possit aliquis vel a prima aetate contemplationi veritatis totum se tradere, rationem vivendi quaerere atque exercere secreto; deinde, ut possit hoc aliquis emeritis stipendiis, profligatae aetatis, iure optimo facere et †ad alios actus animos† referre, virginum Vestalium more, quae annis inter officia divisis discunt facere sacra et cum didicerunt, docent.

3 Hoc Stoicis quoque placere ostendam, non quia mihi legem dixerim nihil contra dictum Zenonis Chrysippive committere, sed quia res ipsa patitur me ire in illorum sententiam, quoniam si quis semper unius sequitur, non in curia, sed in factione est. Utinam quidem iam tenerentur omnia et in aperto et confesso veritas esset nihilque ex decretis mutaremus! Nunc veritatem cum eis ipsis qui docent quaerimus.
Duae maxime et in hac re dissident sectae, Epicureorum et Stoicorum, sed utraque ad otium diversa via mittit. Epicurus ait: „Non accedet ad rem publicam sapiens, nisi si quid intervenerit.“; Zenon ait: „Accedet ad rem publicam, nisi si quid inpedierit.“ Alter otium ex proposito petit, alter ex causa; causa autem illa late patet. Si res publica corruptior est quam ⟨ut ⟩ adiuvari possit, si occupata est malis, non nitetur sapiens in supervacuum nec se nihil profuturus inpendet; si parum habebit auctoritatis aut virium nec illum erit admissura res publica, si valetudo illum inpediet, quomodo navem quassam non deduceret in mare, quomodo nomen in militiam non daret debilis, sic ad iter quod inhabile sciet non accedet. Potest ergo et ille cui omnia adhuc in integro sunt, antequam ullas experiatur tempestates, in tuto subsistere et protinus commendare se bonis artibus et inlibatum otium exigere, virtutium cultor, quae exerceri etiam quietissimis possunt. Hoc nempe ab homine exigitur, ut prosit hominibus, si fieri potest, multis, si minus, paucis, si minus, proximis, si minus, sibi. Nam cum se utilem ceteris efficit, commune agit negotium. Quomodo qui se deteriorem facit non sibi tantummodo nocet sed etiam omnibus eis quibus melior factus prodesse potuisset, sic quisquis bene de se meretur hoc ipso aliis prodest quod illis profuturum parat.

Anmerkungen:

Stoici - Stoiker, benannt nach der stoa poikile (der bemalten Säulenhalle) in Athen

Epicurus - griechischer Philosoph (* um 341 v. Chr.; + 271/270 v. Chr.)

Zenon - griechischer Philosoph und Gründer der Stoa (* um 333 v. Chr.; + 262 v. Chr.)

Vestalis - Vestalinnen, römische Pristerinnen der Göttin Vesta

Chrysippos - griechischer Philosoph und Leiter der Stoa (* 281/277 v. Chr.; + 208/204 v. Chr.)

s. auch:

M. Knoll, Antike griechische Philosophie (Berlin 2017) 317-342.

τίς τ᾽ ἄρ σφωε θεῶν ἔριδι ξυνέηκε μάχεσθαι;
Λητοῦς καὶ Διὸς υἱός: ὃ γὰρ βασιλῆϊ χολωθεὶς
νοῦσον ἀνὰ στρατὸν ὄρσε κακήν, ὀλέκοντο δὲ λαοί,     10
οὕνεκα τὸν Χρύσην ἠτίμασεν ἀρητῆρα
Ἀτρεΐδης: ὃ γὰρ ἦλθε θοὰς ἐπὶ νῆας Ἀχαιῶν
λυσόμενός τε θύγατρα φέρων τ᾽ ἀπερείσι᾽ ἄποινα,
στέμματ᾽ ἔχων ἐν χερσὶν ἑκηβόλου Ἀπόλλωνος
χρυσέῳ ἀνὰ σκήπτρῳ, καὶ λίσσετο πάντας Ἀχαιούς,     15
Ἀτρεΐδα δὲ μάλιστα δύω, κοσμήτορε λαῶν:
Ἀτρεΐδαι τε καὶ ἄλλοι ἐϋκνήμιδες Ἀχαιοί,
ὑμῖν μὲν θεοὶ δοῖεν Ὀλύμπια δώματ᾽ ἔχοντες
ἐκπέρσαι Πριάμοιο πόλιν, εὖ δ᾽ οἴκαδ᾽ ἱκέσθαι:
παῖδα δ᾽ ἐμοὶ λύσαιτε φίλην, τὰ δ᾽ ἄποινα δέχεσθαι,     20
ἁζόμενοι Διὸς υἱὸν ἑκηβόλον Ἀπόλλωνα.
ἔνθ᾽ ἄλλοι μὲν πάντες ἐπευφήμησαν Ἀχαιοὶ
αἰδεῖσθαί θ᾽ ἱερῆα καὶ ἀγλαὰ δέχθαι ἄποινα:
ἀλλ᾽ οὐκ Ἀτρεΐδῃ Ἀγαμέμνονι ἥνδανε θυμῷ,
ἀλλὰ κακῶς ἀφίει, κρατερὸν δ᾽ ἐπὶ μῦθον ἔτελλε:     25
μή σε γέρον κοίλῃσιν ἐγὼ παρὰ νηυσὶ κιχείω
ἢ νῦν δηθύνοντ᾽ ἢ ὕστερον αὖτις ἰόντα,
μή νύ τοι οὐ χραίσμῃ σκῆπτρον καὶ στέμμα θεοῖο:
τὴν δ᾽ ἐγὼ οὐ λύσω: πρίν μιν καὶ γῆρας ἔπεισιν
ἡμετέρῳ ἐνὶ οἴκῳ ἐν Ἄργεϊ τηλόθι πάτρης     30
ἱστὸν ἐποιχομένην καὶ ἐμὸν λέχος ἀντιόωσαν:
ἀλλ᾽ ἴθι μή μ᾽ ἐρέθιζε σαώτερος ὥς κε νέηαι.

Anmerkungen:

Λητώ, Λητοῦς, ἡ – Leto, Geliebte des Zeus, Mutter von Apollon und Artemis

Ζεύς, Διός, ὁ – Zeus, der Oberste der Götter

Λητοῦς καὶ Διὸς υἱός – gemeint: Apollon, Gott des Lichts, der Künste und der Heilung

Χρυσηΐς, Χρυσηίδος, ἡ– Chryseïs, Tochter des Apollon-Priesters Chryses

Ἀτρεΐδης, Ἀτρεΐδου, ὁ – der Atride, gemeint: Agamemnon, Oberbefehlshaber der Griechen

Ἀχαιοί, Ἀχαιῶν, οἱ – Achaier, die Griechen

Ἀτρεΐδα, Ἀτρεΐδαιν, τώ – die Atreus-Söhne: Agamemnon und Menelaos, König von Sparta und Ehemann Helenas

Ὀλυμπία, Ὀλυμπίας, ἡ – der Olymp, gilt als der Sitz der Götter

Πρίαμος, Πριάμοιο, ὁ – Priamos, Herrscher Trojas

Πριάμοιο πόλις, ἡ – die Stadt des Priamos, gemeint: Troja

Ἄργος, Ἄργους, τό – Argos, das Herrschaftsgebiet Agamemnons

s. auch:

R. J. Rabel, Chryses and the Opening of the Iliad, American Journal of Philology 109,4, 1988, 473-481.

Zur Vertiefung:

Hier gelangen Sie zur vollen Stelle.

ἤτοι ὅ γ᾽ ὣς εἰπὼν κατ᾽ ἄρ᾽ ἕζετο: τοῖσι δ᾽ ἀνέστη
ἥρως Ἀτρεΐδης εὐρὺ κρείων Ἀγαμέμνων
ἀχνύμενος: μένεος δὲ μέγα φρένες ἀμφιμέλαιναι
πίμπλαντ᾽, ὄσσε δέ οἱ πυρὶ λαμπετόωντι ἐΐκτην:
Κάλχαντα πρώτιστα κάκ᾽ ὀσσόμενος προσέειπε:     105
μάντι κακῶν οὐ πώ ποτέ μοι τὸ κρήγυον εἶπας:
αἰεί τοι τὰ κάκ᾽ ἐστὶ φίλα φρεσὶ μαντεύεσθαι,
ἐσθλὸν δ᾽ οὔτέ τί πω εἶπας ἔπος οὔτ᾽ ἐτέλεσσας:
καὶ νῦν ἐν Δαναοῖσι θεοπροπέων ἀγορεύεις
ὡς δὴ τοῦδ᾽ ἕνεκά σφιν ἑκηβόλος ἄλγεα τεύχει,     110
οὕνεκ᾽ ἐγὼ κούρης Χρυσηΐδος ἀγλά᾽ ἄποινα
οὐκ ἔθελον δέξασθαι, ἐπεὶ πολὺ βούλομαι αὐτὴν
οἴκοι ἔχειν: καὶ γάρ ῥα Κλυταιμνήστρης προβέβουλα
κουριδίης ἀλόχου, ἐπεὶ οὔ ἑθέν ἐστι χερείων,
οὐ δέμας οὐδὲ φυήν, οὔτ᾽ ἂρ φρένας οὔτέ τι ἔργα.     115
ἀλλὰ καὶ ὧς ἐθέλω δόμεναι πάλιν εἰ τό γ᾽ ἄμεινον:
βούλομ᾽ ἐγὼ λαὸν σῶν ἔμμεναι ἢ ἀπολέσθαι:
αὐτὰρ ἐμοὶ γέρας αὐτίχ᾽ ἑτοιμάσατ᾽ ὄφρα μὴ οἶος
Ἀργείων ἀγέραστος ἔω, ἐπεὶ οὐδὲ ἔοικε:
λεύσσετε γὰρ τό γε πάντες ὅ μοι γέρας ἔρχεται ἄλλῃ.     120
τὸν δ᾽ ἠμείβετ᾽ ἔπειτα ποδάρκης δῖος Ἀχιλλεύς:
Ἀτρεΐδη κύδιστε φιλοκτεανώτατε πάντων,
πῶς γάρ τοι δώσουσι γέρας μεγάθυμοι Ἀχαιοί;
οὐδέ τί που ἴδμεν ξυνήϊα κείμενα πολλά:
ἀλλὰ τὰ μὲν πολίων ἐξεπράθομεν, τὰ δέδασται,     125
λαοὺς δ᾽ οὐκ ἐπέοικε παλίλλογα ταῦτ᾽ ἐπαγείρειν.
ἀλλὰ σὺ μὲν νῦν τήνδε θεῷ πρόες: αὐτὰρ Ἀχαιοὶ
τριπλῇ τετραπλῇ τ᾽ ἀποτείσομεν, αἴ κέ ποθι Ζεὺς
δῷσι πόλιν Τροίην εὐτείχεον ἐξαλαπάξαι.

Anmerkungen:

Ἀτρεΐδης Ἀγαμέμνων, Ἀτρεΐδου Ἀγαμέμνονος, ὁ – der Atride Agamemnon, Oberbefehlshaber der Griechen

Κάλχας, Κάλχαντος, ὁ – Seher der Griechen

Δαναοί, Δαναῶν, οἱ – Danaer, die Griechen

Χρυσηΐς, Χρυσηΐδος, ἡ – Chryseïs, die Tochter des Apollon-Priesters Chryses

Κλυταιμνήστρη, Κλυταιμνήστρης, ἡ – Ehefrau des Agamemnon

Ἀργεῖοι, Ἀργείων, οἱ – die Argiver, Volk im Herrschaftsgebiet Agamemnons

Ἀχιλλεύς, Ἀχιλλέως, ὁ – Achill, stärkster Kämpfer auf der Seite der Griechen

Ἀχαιοί, Ἀχαιῶν, οἱ – Achaier, die Griechen

Ζεύς, Διός, ὁ – Zeus, der Oberste der Götter

s. auch:

G. A. Seeck, Der Streit des Mächtigen und des Starken: Motivstruktur und homerische Verhaltenspsychologie im 1. Buch der 'Ilias', Hermes 120,1, 1992, 1-18.

Zur Vertiefung:

Hier gelangen Sie zur vollen Stelle.

τὸν δ᾽ ἠμείβετ᾽ ἔπειτα ἄναξ ἀνδρῶν Ἀγαμέμνων:
φεῦγε μάλ᾽ εἴ τοι θυμὸς ἐπέσσυται, οὐδέ σ᾽ ἔγωγε
λίσσομαι εἵνεκ᾽ ἐμεῖο μένειν: πάρ᾽ ἔμοιγε καὶ ἄλλοι
οἵ κέ με τιμήσουσι, μάλιστα δὲ μητίετα Ζεύς.     175
ἔχθιστος δέ μοί ἐσσι διοτρεφέων βασιλήων:
αἰεὶ γάρ τοι ἔρις τε φίλη πόλεμοί τε μάχαι τε:
εἰ μάλα καρτερός ἐσσι, θεός που σοὶ τό γ᾽ ἔδωκεν:
οἴκαδ᾽ ἰὼν σὺν νηυσί τε σῇς καὶ σοῖς ἑτάροισι
Μυρμιδόνεσσιν ἄνασσε, σέθεν δ᾽ ἐγὼ οὐκ ἀλεγίζω,     180
οὐδ᾽ ὄθομαι κοτέοντος: ἀπειλήσω δέ τοι ὧδε:
ὡς ἔμ᾽ ἀφαιρεῖται Χρυσηΐδα Φοῖβος Ἀπόλλων,
τὴν μὲν ἐγὼ σὺν νηΐ τ᾽ ἐμῇ καὶ ἐμοῖς ἑτάροισι
πέμψω, ἐγὼ δέ κ᾽ ἄγω Βρισηΐδα καλλιπάρῃον
αὐτὸς ἰὼν κλισίην δὲ τὸ σὸν γέρας ὄφρ᾽ ἐῢ εἰδῇς     185
ὅσσον φέρτερός εἰμι σέθεν, στυγέῃ δὲ καὶ ἄλλος
ἶσον ἐμοὶ φάσθαι καὶ ὁμοιωθήμεναι ἄντην.
ὣς φάτο: Πηλεΐωνι δ᾽ ἄχος γένετ᾽, ἐν δέ οἱ ἦτορ
στήθεσσιν λασίοισι διάνδιχα μερμήριξεν,
ἢ ὅ γε φάσγανον ὀξὺ ἐρυσσάμενος παρὰ μηροῦ     190
τοὺς μὲν ἀναστήσειεν, ὃ δ᾽ Ἀτρεΐδην ἐναρίζοι,
ἦε χόλον παύσειεν ἐρητύσειέ τε θυμόν.
ἧος ὃ ταῦθ᾽ ὥρμαινε κατὰ φρένα καὶ κατὰ θυμόν,
ἕλκετο δ᾽ ἐκ κολεοῖο μέγα ξίφος, ἦλθε δ᾽ Ἀθήνη
οὐρανόθεν: πρὸ γὰρ ἧκε θεὰ λευκώλενος Ἥρη     195
ἄμφω ὁμῶς θυμῷ φιλέουσά τε κηδομένη τε:

Anmerkungen:

Ἀγαμέμνων, Ἀγαμέμνονος, ὁ – Agamemnon, Oberbefehlshaber der Griechen

Ζεύς, Διός, ὁ – Zeus, der Oberste der Götter

Μυρμιδόνες, Μυρμιδόνων, οἱ – die Myrmidonen, Untertanen des Achill

Χρυσηΐς, Χρυσηίδος, ἡ– Chryseïs, Tochter des Apollon-Priesters Chryses

Φοῖβος, Φοίβου, ὁ – Phoibos, Beiname des Apollon

Ἀπόλλων, Ἀπόλλωνος, ὁ – Apollon, Gott des Lichts, der Künste und der Heilung

Βρισηίς, Βρισηίδος, ἡ – Briseïs, Tochter des Briseus

Πηλεΐων, Πηλεΐωνος, ὁ – der Peleus-Sohn, Achill

Ἀτρεΐδης, Ἀτρεΐδου, ὁ – der Atride, gemeint: Agamemnon

Ἀθήνη, Ἀθήνας, ἡ – Athene, Göttin der Weisheit und der Strategie im Kampf

Ἥρη, Ἥρας, ἡ – Hera, Ehefrau und Schwester des Zeus, Göttin der Ehe und der Familie

s. auch:

J. Latacz, Fragen an Homers Achilleus. Philologia Classica 2018, 13(1), 9–25.

G. A. Seeck, Der Streit des Mächtigen und des Starken: Motivstruktur und homerische Verhaltenspsychologie im 1. Buch der 'Ilias', Hermes 120,1, 1992, 1-18.

αὐτὰρ ὃ μήνιε νηυσὶ παρήμενος ὠκυπόροισι
διογενὴς Πηλῆος υἱὸς πόδας ὠκὺς Ἀχιλλεύς:
οὔτέ ποτ᾽ εἰς ἀγορὴν πωλέσκετο κυδιάνειραν     490
οὔτέ ποτ᾽ ἐς πόλεμον, ἀλλὰ φθινύθεσκε φίλον κῆρ
αὖθι μένων, ποθέεσκε δ᾽ ἀϋτήν τε πτόλεμόν τε

Anmerkungen:

Πηλεύς, Πηλῆος, ὁ – Peleus, Achills Vater

Πηλῆος υἱὸς, ὁ – Sohn des Peleus, gemeint: Achill

Ἀχιλλεύς, Ἀχιλλέως, ὁ – Achill, stärkster Kämpfer auf der Seite der Griechen

s. auch:

I. Kuhn, Der Zorn des Achilleus: Eine Kritische Bemerkung zu Joachim Latacz, Hermes 133,4, 2005, 496-500.

καί ῥα πάροιθ᾽ αὐτοῖο καθέζετο, καὶ λάβε γούνων     500 
σκαιῇ, δεξιτερῇ δ᾽ ἄρ᾽ ὑπ᾽ ἀνθερεῶνος ἑλοῦσα
λισσομένη προσέειπε Δία Κρονίωνα ἄνακτα:
‘Ζεῦ πάτερ εἴ ποτε δή σε μετ᾽ ἀθανάτοισιν ὄνησα
ἢ ἔπει ἢ ἔργῳ, τόδε μοι κρήηνον ἐέλδωρ:
τίμησόν μοι υἱὸν ὃς ὠκυμορώτατος ἄλλων     505 
ἔπλετ᾽: ἀτάρ μιν νῦν γε ἄναξ ἀνδρῶν Ἀγαμέμνων
ἠτίμησεν: ἑλὼν γὰρ ἔχει γέρας αὐτὸς ἀπούρας.
ἀλλὰ σύ πέρ μιν τῖσον Ὀλύμπιε μητίετα Ζεῦ:
τόφρα δ᾽ ἐπὶ Τρώεσσι τίθει κράτος ὄφρ᾽ ἂν Ἀχαιοὶ
υἱὸν ἐμὸν τίσωσιν ὀφέλλωσίν τέ ἑ τιμῇ.’     510 
ὣς φάτο: τὴν δ᾽ οὔ τι προσέφη νεφεληγερέτα Ζεύς,
ἀλλ᾽ ἀκέων δὴν ἧστο: Θέτις δ᾽ ὡς ἥψατο γούνων
ὣς ἔχετ᾽ ἐμπεφυυῖα, καὶ εἴρετο δεύτερον αὖτις:
‘νημερτὲς μὲν δή μοι ὑπόσχεο καὶ κατάνευσον
ἢ ἀπόειπ᾽, ἐπεὶ οὔ τοι ἔπι δέος, ὄφρ᾽ ἐῢ εἰδέω     515
ὅσσον ἐγὼ μετὰ πᾶσιν ἀτιμοτάτη θεός εἰμι.’
τὴν δὲ μέγ᾽ ὀχθήσας προσέφη νεφεληγερέτα Ζεύς:
‘ἦ δὴ λοίγια ἔργ᾽ ὅ τέ μ᾽ ἐχθοδοπῆσαι ἐφήσεις
Ἥρῃ ὅτ᾽ ἄν μ᾽ ἐρέθῃσιν ὀνειδείοις ἐπέεσσιν:
ἣ δὲ καὶ αὔτως μ᾽ αἰεὶ ἐν ἀθανάτοισι θεοῖσι     520 
νεικεῖ, καί τέ μέ φησι μάχῃ Τρώεσσιν ἀρήγειν.
ἀλλὰ σὺ μὲν νῦν αὖτις ἀπόστιχε μή τι νοήσῃ
Ἥρη: ἐμοὶ δέ κε ταῦτα μελήσεται ὄφρα τελέσσω:
εἰ δ᾽ ἄγε τοι κεφαλῇ κατανεύσομαι ὄφρα πεποίθῃς:
τοῦτο γὰρ ἐξ ἐμέθεν γε μετ᾽ ἀθανάτοισι μέγιστον     525 
τέκμωρ: οὐ γὰρ ἐμὸν παλινάγρετον οὐδ᾽ ἀπατηλὸν
οὐδ᾽ ἀτελεύτητον ὅ τί κεν κεφαλῇ κατανεύσω.’

Anmerkungen:

Ζεύς, Διός, ὁ – Zeus, der Oberste der Götter

Κρονίων, Κρονίωνος, ὁ – der Kronos-Sohn, gemeint: Zeus

Ἀγαμέμνων, Ἀγαμέμνονος, ὁ – Agamemnon, Oberbefehlshaber der Griechen

Ὄλυμπος ,Οὐλύμποιο, ὁ – der Olymp, gilt als der Sitz der Götter

Ἀχαιοί, Ἀχαιῶν, οἱ – Achaier, die Griechen

Θέτις, Θέτιδος, ἡ – Thetis, Meeresgöttin und Mutter des Achill

Ἥρη, Ἥρας, ἡ – Hera, Ehefrau und Schwester des Zeus, Göttin der Ehe und der Familie

s. auch:

Radierung “Jupiter und Thetis” (F. H. Füger, 1813)

Zur Vertiefung:

Hier gelangen Sie zur vollen Stelle.

αὐτίκα κερτομίοισι Δία Κρονίωνα προσηύδα:
τίς δ᾽ αὖ τοι δολομῆτα θεῶν συμφράσσατο βουλάς;     540 
αἰεί τοι φίλον ἐστὶν ἐμεῦ ἀπὸ νόσφιν ἐόντα
κρυπτάδια φρονέοντα δικαζέμεν: οὐδέ τί πώ μοι
πρόφρων τέτληκας εἰπεῖν ἔπος ὅττι νοήσῃς.’
τὴν δ᾽ ἠμείβετ᾽ ἔπειτα πατὴρ ἀνδρῶν τε θεῶν τε:
Ἥρη μὴ δὴ πάντας ἐμοὺς ἐπιέλπεο μύθους     545 
εἰδήσειν: χαλεποί τοι ἔσοντ᾽ ἀλόχῳ περ ἐούσῃ:
ἀλλ᾽ ὃν μέν κ᾽ ἐπιεικὲς ἀκουέμεν οὔ τις ἔπειτα
οὔτε θεῶν πρότερος τὸν εἴσεται οὔτ᾽ ἀνθρώπων:
ὃν δέ κ᾽ ἐγὼν ἀπάνευθε θεῶν ἐθέλωμι νοῆσαι
μή τι σὺ ταῦτα ἕκαστα διείρεο μηδὲ μετάλλα.’     550 
τὸν δ᾽ ἠμείβετ᾽ ἔπειτα βοῶπις πότνια Ἥρη:
αἰνότατε Κρονίδη ποῖον τὸν μῦθον ἔειπες;
καὶ λίην σε πάρος γ᾽ οὔτ᾽ εἴρομαι οὔτε μεταλλῶ,
ἀλλὰ μάλ᾽ εὔκηλος τὰ φράζεαι ἅσσ᾽ ἐθέλῃσθα.
νῦν δ᾽ αἰνῶς δείδοικα κατὰ φρένα μή σε παρείπῃ     555 
ἀργυρόπεζα Θέτις θυγάτηρ ἁλίοιο γέροντος:
ἠερίη γὰρ σοί γε παρέζετο καὶ λάβε γούνων:
τῇ σ᾽ ὀΐω κατανεῦσαι ἐτήτυμον ὡς Ἀχιλῆα
τιμήσῃς, ὀλέσῃς δὲ πολέας ἐπὶ νηυσὶν Ἀχαιῶν.
τὴν δ᾽ ἀπαμειβόμενος προσέφη νεφεληγερέτα Ζεύς:     560 
‘δαιμονίη αἰεὶ μὲν ὀΐεαι οὐδέ σε λήθω:
πρῆξαι δ᾽ ἔμπης οὔ τι δυνήσεαι, ἀλλ᾽ ἀπὸ θυμοῦ
μᾶλλον ἐμοὶ ἔσεαι: τὸ δέ τοι καὶ ῥίγιον ἔσται.

Anmerkungen:

Ζεύς, Διός, ὁ – Zeus, der Oberste der Götter

Κρονίων, Κρονίωνος, ὁ – der Kronos-Sohn, gemeint: Zeus

Ἥρη, Ἥρας, ἡ – Hera, Ehefrau und Schwester des Zeus, Göttin der Ehe und der Familie

Θέτις, Θέτιδος, ἡ – Thetis, Meeresgöttin und Mutter des Achill

Ἀχιλεύς, Ἀχιλῆος, ὁ – Achill, stärkster Kämpfer auf der Seite der Griechen

Ἀχαιοί, Ἀχαιῶν, οἱ – Achaier, die Griechen

Ὄλυμπος ,Οὐλύμποιο, ὁ – der Olymp, gilt als der Sitz der Götter

s. auch:

K. Synodinou, The Threats of Physical Abuse of Hera by Zeus in the Iliad, Wiener Studien 100, 1987, 13-22.

Zur Vertiefung:

Hier gelangen Sie zur vollen Stelle.

‘ὦ φίλοι ἥρωες Δαναοὶ θεράποντες Ἄρηος     110
Ζεύς με μέγα Κρονίδης ἄτῃ ἐνέδησε βαρείῃ,
σχέτλιος, ὃς πρὶν μέν μοι ὑπέσχετο καὶ κατένευσεν
Ἴλιον ἐκπέρσαντ᾽ εὐτείχεον ἀπονέεσθαι,
νῦν δὲ κακὴν ἀπάτην βουλεύσατο, καί με κελεύει
δυσκλέα Ἄργος ἱκέσθαι, ἐπεὶ πολὺν ὤλεσα λαόν.    115
οὕτω που Διὶ μέλλει ὑπερμενέϊ φίλον εἶναι,
ὃς δὴ πολλάων πολίων κατέλυσε κάρηνα
ἠδ᾽ ἔτι καὶ λύσει: τοῦ γὰρ κράτος ἐστὶ μέγιστον.
αἰσχρὸν γὰρ τόδε γ᾽ ἐστὶ καὶ ἐσσομένοισι πυθέσθαι
μὰψ οὕτω τοιόνδε τοσόνδε τε λαὸν Ἀχαιῶν     120
ἄπρηκτον πόλεμον πολεμίζειν ἠδὲ μάχεσθαι
ἀνδράσι παυροτέροισι, τέλος δ᾽ οὔ πώ τι πέφανται:

τόσσον ἐγώ φημι πλέας ἔμμεναι υἷας Ἀχαιῶν
Τρώων, οἳ ναίουσι κατὰ πτόλιν: ἀλλ᾽ ἐπίκουροι     130
πολλέων ἐκ πολίων ἐγχέσπαλοι ἄνδρες ἔασιν,
οἵ με μέγα πλάζουσι καὶ οὐκ εἰῶσ᾽ ἐθέλοντα
Ἰλίου ἐκπέρσαι εὖ ναιόμενον πτολίεθρον.
ἐννέα δὴ βεβάασι Διὸς μεγάλου ἐνιαυτοί,
καὶ δὴ δοῦρα σέσηπε νεῶν καὶ σπάρτα λέλυνται:     135
αἳ δέ που ἡμέτεραί τ᾽ ἄλοχοι καὶ νήπια τέκνα
εἵατ᾽ ἐνὶ μεγάροις ποτιδέγμεναι: ἄμμι δὲ ἔργον
αὔτως ἀκράαντον οὗ εἵνεκα δεῦρ᾽ ἱκόμεσθα.
ἀλλ᾽ ἄγεθ᾽ ὡς ἂν ἐγὼ εἴπω πειθώμεθα πάντες:
φεύγωμεν σὺν νηυσὶ φίλην ἐς πατρίδα γαῖαν:     140
οὐ γὰρ ἔτι Τροίην αἱρήσομεν εὐρυάγυιαν.’

Anmerkungen:

Δαναοί, Δαναῶν, οἱ – Danaer, die Griechen

Ἄρης, Ἄρηος, ὁ – Ares, der Kriegsgott

Ζεύς, Διός, ὁ – Zeus, der Oberste der Götter

Κρονίδης, Κρονίδου, ὁ – der Kronos-Sohn, gemeint: Zeus

Ἴλιον, Ἴλιου, τό – Ilion, ein anderer Name für Troja

Ἄργος, Ἄργους, τό – Argos, das Herrschaftsgebiet Agamemnons

Ἀχαιοί, Ἀχαιῶν, οἱ – Achaier, die Griechen

s. auch:

P. Grossardt, Die Trugreden in der Odyssee und ihre Rezeption in der antiken Literatur, Sapheneia 2 (Freiburg im Üechtland 1998).

Zur Vertiefung:

Hier gelangen Sie zur vollen Stelle.

οἳ δ᾽ ὡς οὖν εἴδονθ᾽ Ἑλένην ἐπὶ πύργον ἰοῦσαν,
ἦκα πρὸς ἀλλήλους ἔπεα πτερόεντ᾽ ἀγόρευον:     155 
‘οὐ νέμεσις Τρῶας καὶ ἐϋκνήμιδας Ἀχαιοὺς
τοιῇδ᾽ ἀμφὶ γυναικὶ πολὺν χρόνον ἄλγεα πάσχειν:
αἰνῶς ἀθανάτῃσι θεῇς εἰς ὦπα ἔοικεν:
ἀλλὰ καὶ ὧς τοίη περ ἐοῦσ᾽ ἐν νηυσὶ νεέσθω,
μηδ᾽ ἡμῖν τεκέεσσί τ᾽ ὀπίσσω πῆμα λίποιτο.’     160 
ὣς ἄρ᾽ ἔφαν, Πρίαμος δ᾽ Ἑλένην ἐκαλέσσατο φωνῇ:
δεῦρο πάροιθ᾽ ἐλθοῦσα φίλον τέκος ἵζευ ἐμεῖο,
ὄφρα ἴδῃ πρότερόν τε πόσιν πηούς τε φίλους τε:
οὔ τί μοι αἰτίη ἐσσί, θεοί νύ μοι αἴτιοί εἰσιν
οἵ μοι ἐφώρμησαν πόλεμον πολύδακρυν Ἀχαιῶν:     165 
ὥς μοι καὶ τόνδ᾽ ἄνδρα πελώριον ἐξονομήνῃς
ὅς τις ὅδ᾽ ἐστὶν Ἀχαιὸς ἀνὴρ ἠΰς τε μέγας τε.
ἤτοι μὲν κεφαλῇ καὶ μείζονες ἄλλοι ἔασι,
καλὸν δ᾽ οὕτω ἐγὼν οὔ πω ἴδον ὀφθαλμοῖσιν,
οὐδ᾽ οὕτω γεραρόν: βασιλῆϊ γὰρ ἀνδρὶ ἔοικε.     170
τὸν δ᾽ Ἑλένη μύθοισιν ἀμείβετο δῖα γυναικῶν:
‘αἰδοῖός τέ μοί ἐσσι φίλε ἑκυρὲ δεινός τε:
ὡς ὄφελεν θάνατός μοι ἁδεῖν κακὸς ὁππότε δεῦρο
υἱέϊ σῷ ἑπόμην θάλαμον γνωτούς τε λιποῦσα
παῖδά τε τηλυγέτην καὶ ὁμηλικίην ἐρατεινήν.     175 
ἀλλὰ τά γ᾽ οὐκ ἐγένοντο: τὸ καὶ κλαίουσα τέτηκα.

Anmerkungen:

Ἑλένη, Ἑλένης, ἡ – Helena, Ehefrau des Menelaos und Auslöser für den Trojanischen Krieg

Ἀχαιοί, Ἀχαιῶν, οἱ – Achaier, die Griechen

Πρίαμος, Πριάμου, ὁ – Priamos, Herrscher Trojas

s. auch:

K. Wesselmann, Die abgetrennte Zunge. Sex und Macht in der Antike neu lesen (Darmstadt 2021) 33-41.

R. Blondell, "Bitch that I Am": Self-Blame and Self-Assertion in the Iliad, Transactions of the AMerican Philological Association (1974-2014), 140,1, 2010, 1-32.

Zur Vertiefung:

Hier gelangen Sie zur vollen Stelle.

τῇ μιν ἐεισαμένη προσεφώνεε δῖ᾽ Ἀφροδίτη:
‘δεῦρ᾽ ἴθ᾽: Ἀλέξανδρός σε καλεῖ οἶκον δὲ νέεσθαι.     390 
κεῖνος ὅ γ᾽ ἐν θαλάμῳ καὶ δινωτοῖσι λέχεσσι
κάλλεΐ τε στίλβων καὶ εἵμασιν: οὐδέ κε φαίης
ἀνδρὶ μαχεσσάμενον τόν γ᾽ ἐλθεῖν, ἀλλὰ χορὸν δὲ
ἔρχεσθ᾽, ἠὲ χοροῖο νέον λήγοντα καθίζειν.’
ὣς φάτο, τῇ δ᾽ ἄρα θυμὸν ἐνὶ στήθεσσιν ὄρινε:     395 
καί ῥ᾽ ὡς οὖν ἐνόησε θεᾶς περικαλλέα δειρὴν
στήθεά θ᾽ ἱμερόεντα καὶ ὄμματα μαρμαίροντα,
θάμβησέν τ᾽ ἄρ᾽ ἔπειτα ἔπος τ᾽ ἔφατ᾽ ἔκ τ᾽ ὀνόμαζε:
δαιμονίη, τί με ταῦτα λιλαίεαι ἠπεροπεύειν;
ἦ πῄ με προτέρω πολίων εὖ ναιομενάων     400 
ἄξεις, ἢ Φρυγίης ἢ Μῃονίης ἐρατεινῆς,
εἴ τίς τοι καὶ κεῖθι φίλος μερόπων ἀνθρώπων:
οὕνεκα δὴ νῦν δῖον Ἀλέξανδρον Μενέλαος
νικήσας ἐθέλει στυγερὴν ἐμὲ οἴκαδ᾽ ἄγεσθαι,
τοὔνεκα δὴ νῦν δεῦρο δολοφρονέουσα παρέστης;     405 
ἧσο παρ᾽ αὐτὸν ἰοῦσα, θεῶν δ᾽ ἀπόεικε κελεύθου,
μηδ᾽ ἔτι σοῖσι πόδεσσιν ὑποστρέψειας Ὄλυμπον,
ἀλλ᾽ αἰεὶ περὶ κεῖνον ὀΐζυε καί ἑ φύλασσε,
εἰς ὅ κέ σ᾽ ἢ ἄλοχον ποιήσεται ἢ ὅ γε δούλην.
κεῖσε δ᾽ ἐγὼν οὐκ εἶμι: νεμεσσητὸν δέ κεν εἴη:     410 
κείνου πορσανέουσα λέχος: Τρῳαὶ δέ μ᾽ ὀπίσσω
πᾶσαι μωμήσονται: ἔχω δ᾽ ἄχε᾽ ἄκριτα θυμῷ.’

Anmerkungen:

Ἀφροδίτη, Ἀφροδίτης, ἡ – Aphrodite, Göttin der Liebe und der Schönheit

Ἀλέξανδρος, Ἀλεξάνδρου, ὁ – Alexander, Beiname des Paris, trojanischer Prinz

Φρυγίη, Φρυγίης, ἡ – Phrygien, Region in Kleinasien

Μῃονίης, Μῃονίης, ἡ – Maionia, Region in Kleinasien

Μενέλαος, Μενελάου, ὁ – Menelaos, König von Sparta und Ehemann Helenas

s. auch:

F. J. Groten Jr., Homer's Helen, Greece&Rome 15,1, 1968, 33-39.

Zur Vertiefung:

Hier gelangen Sie zur vollen Stelle.

τῷ ἐϊκυῖ᾽ ἤϊξεν ἐπὶ χθόνα Παλλὰς Ἀθήνη,
κὰδ δ᾽ ἔθορ᾽ ἐς μέσσον: θάμβος δ᾽ ἔχεν εἰσορόωντας
Τρῶάς θ᾽ ἱπποδάμους καὶ ἐϋκνήμιδας Ἀχαιούς:     80 
ὧδε δέ τις εἴπεσκεν ἰδὼν ἐς πλησίον ἄλλον:
‘ἦ ῥ᾽ αὖτις πόλεμός τε κακὸς καὶ φύλοπις αἰνὴ
ἔσσεται, ἢ φιλότητα μετ᾽ ἀμφοτέροισι τίθησι
Ζεύς, ὅς τ᾽ ἀνθρώπων ταμίης πολέμοιο τέτυκται.’
ὣς ἄρα τις εἴπεσκεν Ἀχαιῶν τε Τρώων τε.     85 
‘ἣ δ᾽ ἀνδρὶ ἰκέλη Τρώων κατεδύσεθ᾽ ὅμιλον
Λαοδόκῳ Ἀντηνορίδῃ κρατερῷ αἰχμητῇ,
Πάνδαρον ἀντίθεον διζημένη εἴ που ἐφεύροι.
εὗρε Λυκάονος υἱὸν ἀμύμονά τε κρατερόν τε
ἑσταότ᾽: ἀμφὶ δέ μιν κρατεραὶ στίχες ἀσπιστάων     90 
λαῶν, οἵ οἱ ἕποντο ἀπ᾽ Αἰσήποιο ῥοάων:
ἀγχοῦ δ᾽ ἱσταμένη ἔπεα πτερόεντα προσηύδα:
‘ἦ ῥά νύ μοί τι πίθοιο Λυκάονος υἱὲ δαΐφρον.
τλαίης κεν Μενελάῳ ἐπιπροέμεν ταχὺν ἰόν,
πᾶσι δέ κε Τρώεσσι χάριν καὶ κῦδος ἄροιο,     95 
ἐκ πάντων δὲ μάλιστα Ἀλεξάνδρῳ βασιλῆϊ.
τοῦ κεν δὴ πάμπρωτα παρ᾽ ἀγλαὰ δῶρα φέροιο,
αἴ κεν ἴδῃ Μενέλαον ἀρήϊον Ἀτρέος υἱὸν
σῷ βέλεϊ δμηθέντα πυρῆς ἐπιβάντ᾽ ἀλεγεινῆς.
ἀλλ᾽ ἄγ᾽ ὀΐστευσον Μενελάου κυδαλίμοιο,     100 
εὔχεο δ᾽ Ἀπόλλωνι Λυκηγενέϊ κλυτοτόξῳ
ἀρνῶν πρωτογόνων ῥέξειν κλειτὴν ἑκατόμβην
οἴκαδε νοστήσας ἱερῆς εἰς ἄστυ Ζελείης.’
ὣς φάτ᾽ Ἀθηναίη, τῷ δὲ φρένας ἄφρονι πεῖθεν.

Anmerkungen:

Παλλὰς, Παλλὰδος, ἡ – Pallas, Beiname der Göttin Athene

Ἀθηναίη, Ἀθηναίης, ἡ – Athene, Göttin der Weisheit und der Strategie im Kampf; im Trojanischen Krieg auf der Seite der Griechen

Ἀχαιοί, Ἀχαιῶν, οἱ – Achaier, die Griechen

Ζεύς, Διός, ὁ – Zeus, der Oberste der Götter

Λαοδόκος, Λαοδόκου, ὁ – Laodokos, Kämpfer auf trojanischer Seite

Ἀντηνορίδης, Ἀντηνορίδαο, ὁ – Sohn des Antenor, gemeint: Laodokos

Πάνδαρος, Πανδάρου, ὁ – Pandaros, Kämpfer auf trojanischer Seite

Λυκάων, Λυκάονος, ὁ – Lykaon, Sohn des Priamos und Vater des Pandaros

Λυκάονος υἱός, ὁ – der Sohn des Lykaon, gemeint: Pandaros

Αἴσηπος, Αἰσήποιο, ὁ – Aisepos, Fluss in Kleinasien

Μενέλαος, Μενελάου, ὁ – Menelaos, König von Sparta und Ehemann Helenas

Ἀλέξανδρος, Ἀλεξάνδρου, ὁ – Alexander, Beiname des Paris, trojanischer Prinz

Ἀτρεύς, Ἀτρέος, ὁ – Atreus, Vater des Agamemnon und Menelaos

Ἀτρέος υἱὸς, ὁ – der Atreus-Sohn, gemeint: Menelaos

Ἀπόλλων, Ἀπόλλωνος, ὁ – Apollon, Gott des Lichts, der Künste und der Heilung

Λυκηγενής, Λυκηγενόυς, ὁ – der Lichtgeborene, Beiname des Apollon

Ζελείη, Ζελείης, ἡ – Zeleia, Stadt in der Troas, am Fuße des Ida

s. auch:

C. Sutherland, Archery in the Homeric Epics, Classics Ireland 8, 2001, 111-120.

Zur Vertiefung:

Hier gelangen Sie zur vollen Stelle.

Ἀνδρομάχη δέ οἱ ἄγχι παρίστατο δάκρυ χέουσα,     405 
ἔν τ᾽ ἄρα οἱ φῦ χειρὶ ἔπος τ᾽ ἔφατ᾽ ἔκ τ᾽ ὀνόμαζε:
‘δαιμόνιε φθίσει σε τὸ σὸν μένος, οὐδ᾽ ἐλεαίρεις
παῖδά τε νηπίαχον καὶ ἔμ᾽ ἄμμορον, ἣ τάχα χήρη
σεῦ ἔσομαι: τάχα γάρ σε κατακτανέουσιν Ἀχαιοὶ
πάντες ἐφορμηθέντες: ἐμοὶ δέ κε κέρδιον εἴη     410 
σεῦ ἀφαμαρτούσῃ χθόνα δύμεναι: οὐ γὰρ ἔτ᾽ ἄλλη
ἔσται θαλπωρὴ ἐπεὶ ἂν σύ γε πότμον ἐπίσπῃς
ἀλλ᾽ ἄχε᾽: οὐδέ μοι ἔστι πατὴρ καὶ πότνια μήτηρ.
ἤτοι γὰρ πατέρ᾽ ἁμὸν ἀπέκτανε δῖος Ἀχιλλεύς,
ἐκ δὲ πόλιν πέρσεν Κιλίκων εὖ ναιετάουσαν     415 
Θήβην ὑψίπυλον: κατὰ δ᾽ ἔκτανεν Ἠετίωνα,
οὐδέ μιν ἐξενάριξε, σεβάσσατο γὰρ τό γε θυμῷ,
ἀλλ᾽ ἄρα μιν κατέκηε σὺν ἔντεσι δαιδαλέοισιν
ἠδ᾽ ἐπὶ σῆμ᾽ ἔχεεν: περὶ δὲ πτελέας ἐφύτευσαν
νύμφαι ὀρεστιάδες κοῦραι Διὸς αἰγιόχοιο.     420 
οἳ δέ μοι ἑπτὰ κασίγνητοι ἔσαν ἐν μεγάροισιν
οἳ μὲν πάντες ἰῷ κίον ἤματι Ἄϊδος εἴσω:
πάντας γὰρ κατέπεφνε ποδάρκης δῖος Ἀχιλλεὺς
βουσὶν ἐπ᾽ εἰλιπόδεσσι καὶ ἀργεννῇς ὀΐεσσι.
μητέρα δ᾽, ἣ βασίλευεν ὑπὸ Πλάκῳ ὑληέσσῃ,     425 
τὴν ἐπεὶ ἂρ δεῦρ᾽ ἤγαγ᾽ ἅμ᾽ ἄλλοισι κτεάτεσσιν,
ἂψ ὅ γε τὴν ἀπέλυσε λαβὼν ἀπερείσι᾽ ἄποινα,
πατρὸς δ᾽ ἐν μεγάροισι βάλ᾽ Ἄρτεμις ἰοχέαιρα.
Ἕκτορ ἀτὰρ σύ μοί ἐσσι πατὴρ καὶ πότνια μήτηρ
ἠδὲ κασίγνητος, σὺ δέ μοι θαλερὸς παρακοίτης:     430 
ἀλλ᾽ ἄγε νῦν ἐλέαιρε καὶ αὐτοῦ μίμν᾽ ἐπὶ πύργῳ,
μὴ παῖδ᾽ ὀρφανικὸν θήῃς χήρην τε γυναῖκα.’

Anmerkungen:

Ἀνδρομάχη, Ἀνδρομάχης, ἡ – Andromache, Tochter des Eëtion und Ehefrau des Hektor

Ἀχαιοί, Ἀχαιῶν, οἱ – Achaier, die Griechen

Ἀχιλλεύς, Ἀχιλλῆος, ὁ – Achill, stärkster Kämpfer auf der Seite der Griechen

Κιλίκες, Κιλίκων, οἱ – Kilikier, Einwohner der Insel Kilikien, dessen Herrscher Eëtion ist

Ἠετίων, Ἠετίωνος, ὁ – Eëtion, Vater der Andromache und König in Theben

Θήβη, Θήβης, ἡ – Theben, Stadt am Berg Plakos

Ζεύς, Διός, ὁ – Zeus, der Oberste der Götter

Ἀΐδης, Ἄϊδος, ὁ – Hades, Gott der Unterwelt

Πλάκος, Πλάκου, ἡ – Plakos, Teil des Idagebirges

Ἄρτεμις, Ἀρτέμιδος, ἡ – Artemis, Göttin der Jagd

Ἕκτωρ, Ἕκτορος, ὁ – Hektor, Sohn des Priamos und stärkster Kämpfer auf trojanischer Seite

s. auch:

Schwarzfiguriger Krater: Abschied des Hektor von Andromache, Martin von Wagner Museum Würzburg, Inv. Nr. III 315.

Gemälde “Hektors Abschied von Andromache” (J. H. Tischbein, 1812)

Zur Vertiefung:

Hier gelangen Sie zur vollen Stelle.

ἦμος δ᾽ Ἠέλιος μέσον οὐρανὸν ἀμφιβεβήκει,
καὶ τότε δὴ χρύσεια πατὴρ ἐτίταινε τάλαντα:
ἐν δ᾽ ἐτίθει δύο κῆρε τανηλεγέος θανάτοιο     70 
Τρώων θ᾽ ἱπποδάμων καὶ Ἀχαιῶν χαλκοχιτώνων,
ἕλκε δὲ μέσσα λαβών: ῥέπε δ᾽ αἴσιμον ἦμαρ Ἀχαιῶν.
αἳ μὲν Ἀχαιῶν κῆρες ἐπὶ χθονὶ πουλυβοτείρῃ
ἑζέσθην, Τρώων δὲ πρὸς οὐρανὸν εὐρὺν ἄερθεν:
αὐτὸς δ᾽ ἐξ Ἴδης μεγάλ᾽ ἔκτυπε, δαιόμενον δὲ     75 
ἧκε σέλας μετὰ λαὸν Ἀχαιῶν: οἳ δὲ ἰδόντες
θάμβησαν, καὶ πάντας ὑπὸ χλωρὸν δέος εἷλεν.

ἀλλ᾽ ὅτε δὴ τὸ τέταρτον ἐπὶ κρουνοὺς ἀφίκοντο,
καὶ τότε δὴ χρύσεια πατὴρ ἐτίταινε τάλαντα,
ἐν δ᾽ ἐτίθει δύο κῆρε τανηλεγέος θανάτοιο,     210 
τὴν μὲν Ἀχιλλῆος, τὴν δ᾽ Ἕκτορος ἱπποδάμοιο,
ἕλκε δὲ μέσσα λαβών: ῥέπε δ᾽ Ἕκτορος αἴσιμον ἦμαρ,
ᾤχετο δ᾽ εἰς Ἀΐδαο, λίπεν δέ ἑ Φοῖβος Ἀπόλλων.

Anmerkungen:

Ἠέλιος, Ἠέλιου, ὁ – Helios, der Gott der Sonne

Ἀχαιοί, Ἀχαιῶν, οἱ – Achaier, die Griechen

Ἴδη, Ἴδης, ἡ – Ida, Gebirge in Kleinasien

Ἀχιλλεύς, Ἀχιλλῆος, ὁ – Achill, stärkster Kämpfer auf der Seite der Griechen

Ἕκτωρ, Ἕκτορος, ὁ – Hektor, Sohn des Priamos und stärkster Kämpfer auf trojanischer Seite

Ἀΐδης, Ἀΐδαο, ὁ – Hades, Gott der Unterwelt

Φοῖβος, Φοίβου, ὁ – Phoibos, Beiname des Apollon

Ἀπόλλων, Ἀπόλλωνος, ὁ – Apollon, Gott des Lichts, der Künste und der Heilung

s. auch:

vgl. Psychostasia auf der Hydria Ricci, Rom, Villa Giulia, Inv. Nr. E739

ὣς οἱ μὲν Τρῶες φυλακὰς ἔχον: αὐτὰρ Ἀχαιοὺς
θεσπεσίη ἔχε φύζα φόβου κρυόεντος ἑταίρη,
πένθεϊ δ᾽ ἀτλήτῳ βεβολήατο πάντες ἄριστοι.

Ἀτρεΐδης δ᾽ ἄχεϊ μεγάλῳ βεβολημένος ἦτορ
φοίτα κηρύκεσσι λιγυφθόγγοισι κελεύων     10
κλήδην εἰς ἀγορὴν κικλήσκειν ἄνδρα ἕκαστον,
μὴ δὲ βοᾶν: αὐτὸς δὲ μετὰ πρώτοισι πονεῖτο.
ἷζον δ᾽ εἰν ἀγορῇ τετιηότες: ἂν δ᾽ Ἀγαμέμνων
ἵστατο δάκρυ χέων ὥς τε κρήνη μελάνυδρος
ἥ τε κατ᾽ αἰγίλιπος πέτρης δνοφερὸν χέει ὕδωρ:     15
ὣς ὃ βαρὺ στενάχων ἔπε᾽ Ἀργείοισι μετηύδα:
‘ὦ φίλοι Ἀργείων ἡγήτορες ἠδὲ μέδοντες
Ζεύς με μέγα Κρονίδης ἄτῃ ἐνέδησε βαρείῃ
σχέτλιος, ὃς τότε μέν μοι ὑπέσχετο καὶ κατένευσεν
Ἴλιον ἐκπέρσαντ᾽ εὐτείχεον ἀπονέεσθαι,     20
νῦν δὲ κακὴν ἀπάτην βουλεύσατο, καί με κελεύει
δυσκλέα Ἄργος ἱκέσθαι, ἐπεὶ πολὺν ὤλεσα λαόν.
οὕτω που Διὶ μέλλει ὑπερμενέϊ φίλον εἶναι,
ὃς δὴ πολλάων πολίων κατέλυσε κάρηνα
ἠδ᾽ ἔτι καὶ λύσει: τοῦ γὰρ κράτος ἐστὶ μέγιστον.     25
ἀλλ᾽ ἄγεθ᾽ ὡς ἂν ἐγὼ εἴπω πειθώμεθα πάντες:
φεύγωμεν σὺν νηυσὶ φίλην ἐς πατρίδα γαῖαν:
οὐ γὰρ ἔτι Τροίην αἱρήσομεν εὐρυάγυιαν.

Anmerkungen:

Ἀχαιοί, Ἀχαιῶν, οἱ – Achaier, die Griechen

Ἀτρεΐδης, Ἀτρεΐδου, ὁ – der Atride, gemeint: Agamemnon, Oberbefehlshaber der Griechen

Ἀγαμέμνων, Ἀγαμέμνονος, ὁ – Agamemnon

Ἀργεῖοι, Ἀργείων, οἱ – die Argiver, Volk im Herrschaftsgebiet Agamemnons

Ζεύς, Διός, ὁ – Zeus, der Oberste der Götter

Κρονίδης, Κρονίδου, ὁ – der Kronos-Sohn, gemeint: Zeus

Ἴλιον, Ἴλιου, τό – Ilion, ein anderer Name für Troja

Ἄργος, Ἄργους, τό – Argos, das Herrschaftsgebiet Agamemnons

Zur Vertiefung:

Hier gelangen Sie zur vollen Stelle.

‘ Ἀτρεΐδης δὲ γέροντας ἀολλέας ἦγεν Ἀχαιῶν
ἐς κλισίην, παρὰ δέ σφι τίθει μενοεικέα δαῖτα.     90
οἳ δ᾽ ἐπ᾽ ὀνείαθ᾽ ἑτοῖμα προκείμενα χεῖρας ἴαλλον.
αὐτὰρ ἐπεὶ πόσιος καὶ ἐδητύος ἐξ ἔρον ἕντο,
τοῖς ὁ γέρων πάμπρωτος ὑφαίνειν ἤρχετο μῆτιν
Νέστωρ, οὗ καὶ πρόσθεν ἀρίστη φαίνετο βουλή:
ὅ σφιν ἐϋφρονέων ἀγορήσατο καὶ μετέειπεν:     95
‘Ἀτρεΐδη κύδιστε ἄναξ ἀνδρῶν Ἀγάμεμνον
ἐν σοὶ μὲν λήξω, σέο δ᾽ ἄρξομαι, οὕνεκα πολλῶν
λαῶν ἐσσι ἄναξ καί τοι Ζεὺς ἐγγυάλιξε
σκῆπτρόν τ᾽ ἠδὲ θέμιστας, ἵνά σφισι βουλεύῃσθα.
τώ σε χρὴ περὶ μὲν φάσθαι ἔπος ἠδ᾽ ἐπακοῦσαι,     100
κρηῆναι δὲ καὶ ἄλλῳ, ὅτ᾽ ἄν τινα θυμὸς ἀνώγῃ
εἰπεῖν εἰς ἀγαθόν: σέο δ᾽ ἕξεται ὅττί κεν ἄρχῃ.
αὐτὰρ ἐγὼν ἐρέω ὥς μοι δοκεῖ εἶναι ἄριστα.
οὐ γάρ τις νόον ἄλλος ἀμείνονα τοῦδε νοήσει
οἷον ἐγὼ νοέω ἠμὲν πάλαι ἠδ᾽ ἔτι καὶ νῦν     105
ἐξ ἔτι τοῦ ὅτε διογενὲς Βρισηΐδα κούρην
χωομένου Ἀχιλῆος ἔβης κλισίηθεν ἀπούρας
οὔ τι καθ᾽ ἡμέτερόν γε νόον: μάλα γάρ τοι ἔγωγε
πόλλ᾽ ἀπεμυθεόμην: σὺ δὲ σῷ μεγαλήτορι θυμῷ
εἴξας ἄνδρα φέριστον, ὃν ἀθάνατοί περ ἔτισαν,     110
ἠτίμησας, ἑλὼν γὰρ ἔχεις γέρας: ἀλλ᾽ ἔτι καὶ νῦν
φραζώμεσθ᾽ ὥς κέν μιν ἀρεσσάμενοι πεπίθωμεν
δώροισίν τ᾽ ἀγανοῖσιν ἔπεσσί τε μειλιχίοισι.’

Anmerkungen:

Ἀτρεΐδης, Ἀτρεΐδου, ὁ – der Atride, gemeint: Agamemnon, Oberbefehlshaber der Griechen

Ἀχαιοί, Ἀχαιῶν, οἱ – Achaier, die Griechen

Νέστωρ, Νέστορος, ὁ – Nestor, ältester Held auf griechischer Seite

Ἀτρεΐδης,  Ἀτρεΐδου, ὁ – der Atride, gemeint: Agamemnon

Ἀγαμέμνων, Ἀγαμέμνονος, ὁ – Agamemnon

Ζεύς, Διός, ὁ – Zeus, der Oberste der Götter

Βρισηίς, Βρισηίδος, ἡ – Briseïs, Tochter des Briseus

Ἀχιλεύς, Ἀχιλῆος, ὁ – Achill, stärkster Kämpfer auf der Seite der Griechen

s. auch:

H. M. Roisman, Nestor the Good Counsellor, The Classical Quarterly 55,1, 2005, 17-38.

‘χαῖρ’, Ἀχιλεῦ· δαιτὸς μὲν ἐΐσης οὐκ ἐπιδευεῖς     225 
ἠμὲν ἐνὶ κλισίῃ Ἀγαμέμνονος Ἀτρεΐδαο
ἠδὲ καὶ ἐνθάδε νῦν, πάρα γὰρ μενοεικέα πολλὰ
δαίνυσθ᾽: ἀλλ᾽ οὐ δαιτὸς ἐπηράτου ἔργα μέμηλεν,
ἀλλὰ λίην μέγα πῆμα διοτρεφὲς εἰσορόωντες
δείδιμεν: ἐν δοιῇ δὲ σαωσέμεν ἢ ἀπολέσθαι     230 
νῆας ἐϋσσέλμους, εἰ μὴ σύ γε δύσεαι ἀλκήν.
ἐγγὺς γὰρ νηῶν καὶ τείχεος αὖλιν ἔθεντο
Τρῶες ὑπέρθυμοι τηλεκλειτοί τ᾽ ἐπίκουροι
κηάμενοι πυρὰ πολλὰ κατὰ στρατόν, οὐδ᾽ ἔτι φασὶ
σχήσεσθ᾽, ἀλλ᾽ ἐν νηυσὶ μελαίνῃσιν πεσέεσθαι.     235 
Ζεὺς δέ σφι Κρονίδης ἐνδέξια σήματα φαίνων
ἀστράπτει: Ἕκτωρ δὲ μέγα σθένεϊ βλεμεαίνων
μαίνεται ἐκπάγλως πίσυνος Διί, οὐδέ τι τίει
ἀνέρας οὐδὲ θεούς: κρατερὴ δέ ἑ λύσσα δέδυκεν.
ἀρᾶται δὲ τάχιστα φανήμεναι Ἠῶ δῖαν:     240 
στεῦται γὰρ νηῶν ἀποκόψειν ἄκρα κόρυμβα
αὐτάς τ᾽ ἐμπρήσειν μαλεροῦ πυρός, αὐτὰρ Ἀχαιοὺς
δῃώσειν παρὰ τῇσιν ὀρινομένους ὑπὸ καπνοῦ.
ταῦτ᾽ αἰνῶς δείδοικα κατὰ φρένα, μή οἱ ἀπειλὰς
ἐκτελέσωσι θεοί, ἡμῖν δὲ δὴ αἴσιμον εἴη     245 
φθίσθαι ἐνὶ Τροίῃ ἑκὰς Ἄργεος ἱπποβότοιο.
ἀλλ᾽ ἄνα εἰ μέμονάς γε καὶ ὀψέ περ υἷας Ἀχαιῶν
τειρομένους ἐρύεσθαι ὑπὸ Τρώων ὀρυμαγδοῦ.
αὐτῷ τοι μετόπισθ᾽ ἄχος ἔσσεται, οὐδέ τι μῆχος
ῥεχθέντος κακοῦ ἔστ᾽ ἄκος εὑρεῖν: ἀλλὰ πολὺ πρὶν     250 
φράζευ ὅπως Δαναοῖσιν ἀλεξήσεις κακὸν ἦμαρ.’

Anmerkungen:

Ἀχιλεύς, Ἀχιλέως, ὁ – Achill, stärkster Kämpfer auf der Seite der Griechen

Ἀγαμέμνων, Ἀγαμέμνονος, ὁ – Agamemnon, Oberbefehlshaber der Griechen

Ἀτρεΐδης, Ἀτρεΐδου, ὁ – der Atride, gemeint: Agamemnon

Ζεύς, Διός, ὁ – Zeus, der Oberste der Götter

Κρονίδης, Κρονίδου, ὁ – der Kronos-Sohn, gemeint: Zeus

Ἕκτωρ, Ἕκτορος, ὁ – Hektor, Sohn des Priamos und stärkster Kämpfer auf trojanischer Seite

Ἠῶς, Ἠὀος, ἡ – Eos, die Göttin der Morgenröte

Ἀχαιοί, Ἀχαιῶν, οἱ – Achaier, die Griechen

Ἄργος, Ἄργους, τό – Argos, das Herrschaftsgebiet Agamemnons

Δαναοί, Δαναῶν, οἱ – Danaer, die Griechen

s.auch:

J. A. Arieti, Achilles' Alienation in "Iliad 9", The Classical Journal 82,1, 1986, 1-27.

τὸν δὲ βαρὺ στενάχων προσέφης Πατρόκλεες ἱππεῦ:     20 
‘ὦ Ἀχιλεῦ Πηλῆος υἱὲ μέγα φέρτατ᾽ Ἀχαιῶν
μὴ νεμέσα: τοῖον γὰρ ἄχος βεβίηκεν Ἀχαιούς.
οἳ μὲν γὰρ δὴ πάντες, ὅσοι πάρος ἦσαν ἄριστοι,
ἐν νηυσὶν κέαται βεβλημένοι οὐτάμενοί τε.
βέβληται μὲν ὃ Τυδεΐδης κρατερὸς Διομήδης,     25 
οὔτασται δ᾽ Ὀδυσεὺς δουρικλυτὸς ἠδ᾽ Ἀγαμέμνων,
βέβληται δὲ καὶ Εὐρύπυλος κατὰ μηρὸν ὀϊστῷ.
τοὺς μέν τ᾽ ἰητροὶ πολυφάρμακοι ἀμφιπένονται
ἕλκε᾽ ἀκειόμενοι: σὺ δ᾽ ἀμήχανος ἔπλευ Ἀχιλλεῦ.
μὴ ἐμέ γ᾽ οὖν οὗτός γε λάβοι χόλος, ὃν σὺ φυλάσσεις     30 
αἰναρέτη: τί σευ ἄλλος ὀνήσεται ὀψίγονός περ
αἴ κε μὴ Ἀργείοισιν ἀεικέα λοιγὸν ἀμύνῃς;
νηλεές, οὐκ ἄρα σοί γε πατὴρ ἦν ἱππότα Πηλεύς,
οὐδὲ Θέτις μήτηρ: γλαυκὴ δέ σε τίκτε θάλασσα
πέτραι τ᾽ ἠλίβατοι, ὅτι τοι νόος ἐστὶν ἀπηνής.     35 
εἰ δέ τινα φρεσὶ σῇσι θεοπροπίην ἀλεείνεις
καί τινά τοι πὰρ Ζηνὸς ἐπέφραδε πότνια μήτηρ,
ἀλλ᾽ ἐμέ περ πρόες ὦχ᾽, ἃμα δ᾽ ἄλλον λαὸν ὄπασσον
Μυρμιδόνων, ἤν πού τι φόως Δαναοῖσι γένωμαι.
δὸς δέ μοι ὤμοιιν τὰ σὰ τεύχεα θωρηχθῆναι,     40 
αἴ κ᾽ ἐμὲ σοὶ ἴσκοντες ἀπόσχωνται πολέμοιο
Τρῶες, ἀναπνεύσωσι δ᾽ Ἀρήϊοι υἷες Ἀχαιῶν
τειρόμενοι: ὀλίγη δέ τ᾽ ἀνάπνευσις πολέμοιο.
ῥεῖα δέ κ᾽ ἀκμῆτες κεκμηότας ἄνδρας ἀϋτῇ
ὤσαιμεν προτὶ ἄστυ νεῶν ἄπο καὶ κλισιάων.’     45 

Anmerkungen:

Πατρoκλῆς, Πατροκλέους, ὁ – Patroklos, Freund des Achill

Ἀχιλεύς, Ἀχιλέως, ὁ – Achill, stärkster Kämpfer auf der Seite der Griechen 

Πηλεύς, Πηλῆος, ὁ – Peleus, Achills Vater

Πηλῆος υἱός, ὁ – Sohn des Peleus, gemeint: Achill

Ἀχαιοί, Ἀχαιῶν, οἱ – Achaier, die Griechen

Τυδεΐδης, Τυδεΐδου, ὁ – der Tydeus-Sohn, gemeint: Diomedes

Διομήδης, Διομήδεος, ὁ – Diomedes, Sohn des Tydeus und ein Kämpfer auf griechischer Seite

Ὀδυσεύς, Ὀδυσέως, ὁ – Odysseus, nach Achill einer der bedeutendsten Helden auf der Seite der Griechen, der für seine Klugheit bekannt ist

Ἀγαμέμνων, Ἀγαμέμνονος, ὁ – Agamemnon, Oberbefehlshaber der Griechen

Εὐρύπυλος, Εὐρυπύλου, ὁ – Eurypylos, Kämpfer auf der Seite der Griechen

Ἀργεῖοι, Ἀργείων, οἱ – die Argiver, Volk im Herrschaftsgebiet Agamemnons

Θέτις, Θέτιδος, ἡ – Thetis, Meeresgöttin und Mutter des Achill

Ζηνὸς – Genitivvariante von Ζεύς, Διός, ὁ – Zeus, der Oberste der Götter

Μυρμιδόνες, Μυρμιδόνων, οἱ – die Myrmidonen, Untertanen des Achill

Δαναοί, Δαναῶν, οἱ – Danaer, die Griechen

Ἀρήϊος, Ἀρήϊη, Ἀρήϊον – dem Ares geweiht

s. auch:

H. Bannert, Die Lanze des Patroklos, Wiener Studien 97, 1984, 27-35.

P. J. Kakrides, Achilleus' Rüstung, Hermes 89,3, 1961, 288-297.

ὣς πολέας πεφνόντα Μενοιτίου ἄλκιμον υἱὸν
Ἕκτωρ Πριαμίδης σχεδὸν ἔγχεϊ θυμὸν ἀπηύρα,
καί οἱ ἐπευχόμενος ἔπεα πτερόεντα προσηύδα:
‘Πάτροκλ᾽ ἦ που ἔφησθα πόλιν κεραϊξέμεν ἁμήν,     830 
Τρωϊάδας δὲ γυναῖκας ἐλεύθερον ἦμαρ ἀπούρας
ἄξειν ἐν νήεσσι φίλην ἐς πατρίδα γαῖαν
νήπιε: τάων δὲ πρόσθ᾽ Ἕκτορος ὠκέες ἵπποι
ποσσὶν ὀρωρέχαται πολεμίζειν: ἔγχεϊ δ᾽ αὐτὸς
Τρωσὶ φιλοπτολέμοισι μεταπρέπω, ὅ σφιν ἀμύνω     835 
ἦμαρ ἀναγκαῖον: σὲ δέ τ᾽ ἐνθάδε γῦπες ἔδονται.
ἆ δείλ᾽, οὐδέ τοι ἐσθλὸς ἐὼν χραίσμησεν Ἀχιλλεύς,
ὅς πού τοι μάλα πολλὰ μένων ἐπετέλλετ᾽ ἰόντι:
μή μοι πρὶν ἰέναι Πατρόκλεες ἱπποκέλευθε
νῆας ἔπι γλαφυρὰς πρὶν Ἕκτορος ἀνδροφόνοιο     840 
αἱματόεντα χιτῶνα περὶ στήθεσσι δαΐξαι.
ὥς πού σε προσέφη, σοὶ δὲ φρένας ἄφρονι πεῖθε.’
τὸν δ᾽ ὀλιγοδρανέων προσέφης Πατρόκλεες ἱππεῦ:
‘ἤδη νῦν Ἕκτορ μεγάλ᾽ εὔχεο: σοὶ γὰρ ἔδωκε
νίκην Ζεὺς Κρονίδης καὶ Ἀπόλλων, οἵ με δάμασσαν     845 
ῥηιδίως: αὐτοὶ γὰρ ἀπ᾽ ὤμων τεύχε᾽ ἕλοντο.
τοιοῦτοι δ᾽ εἴ πέρ μοι ἐείκοσιν ἀντεβόλησαν,
πάντές κ᾽ αὐτόθ᾽ ὄλοντο ἐμῷ ὑπὸ δουρὶ δαμέντες.
ἀλλά με μοῖρ᾽ ὀλοὴ καὶ Λητοῦς ἔκτανεν υἱός,
ἀνδρῶν δ᾽ Εὔφορβος: σὺ δέ με τρίτος ἐξεναρίζεις.     850 
ἄλλο δέ τοι ἐρέω, σὺ δ᾽ ἐνὶ φρεσὶ βάλλεο σῇσιν:
οὔ θην οὐδ᾽ αὐτὸς δηρὸν βέῃ, ἀλλά τοι ἤδη
ἄγχι παρέστηκεν θάνατος καὶ μοῖρα κραταιὴ
χερσὶ δαμέντ᾽ Ἀχιλῆος ἀμύμονος Αἰακίδαο.’
ὣς ἄρα μιν εἰπόντα τέλος θανάτοιο κάλυψε.     855 

Anmerkungen:

Μενοίτιος, Μενοιτίου, ὁ – Menoitios, Vater des Patroklos

Μενοιτίου υἱὸς, ὁ – Sohn des Menoitios, gemeint: Patroklos

Ἕκτωρ, Ἕκτορος, ὁ – Hektor, Sohn des Priamos und stärkster Kämpfer auf trojanischer Seite

Πριαμίδης, Πριαμίδου, ὁ – Sohn des Priamos, gemeint: Hektor

Πατρoκλῆς, Πατροκλέους, ὁ – Patroklos, Freund des Achill

Ἀχιλλεύς, Ἀχιλλῆος, ὁ – Achill, stärkster Kämpfer auf der Seite der Griechen

Ζεύς, Διός, ὁ – Zeus, der Oberste der Götter

Κρονίδης, Κρονίδου, ὁ – der Kronos-Sohn, gemeint: Zeus

Ἀπόλλων, Ἀπόλλωνος, ὁ – Apollon, Gott des Lichts, der Künste und der Heilung

Λητώ, Λητοῦς, ἡ – Leto bzw. Latona, Mutter der Artemis und des Apollon

Λητοῦς υἱός, ὁ – Sohn der Leto, gemeint: Apollon

Εὔφορβος, Εὐφόρβου, ὁ – Euphorbos, Kämpfer auf trojanischer Seite

Αἰακίδης, Αἰακίδαο, ὁ – Enkel des Aiakos, gemeint: Achill

s. auch:

Achillsarkophag, Museo Ostiense, Ostia, Inv. Nr. 43504.

G. Koch, Der Achillsarkophag in Berlin, Jahrbuch der Berliner Museen 25, 1983, 5-25.

W. Allan, Arms and the Man: Euphorbus, Hector, and the Death of Patroclus, The Classical Quarterly 55,1, 2005, 1-16.

1. (Il. 18,97–126)

τὴν δὲ μέγ᾽ ὀχθήσας προσέφη πόδας ὠκὺς Ἀχιλλεύς:
‘αὐτίκα τεθναίην, ἐπεὶ οὐκ ἄρ᾽ ἔμελλον ἑταίρῳ
κτεινομένῳ ἐπαμῦναι: ὃ μὲν μάλα τηλόθι πάτρης
ἔφθιτ᾽, ἐμεῖο δὲ δῆσεν ἀρῆς ἀλκτῆρα γενέσθαι.     100 
νῦν δ᾽ ἐπεὶ οὐ νέομαί γε φίλην ἐς πατρίδα γαῖαν,
οὐδέ τι Πατρόκλῳ γενόμην φάος οὐδ᾽ ἑτάροισι
τοῖς ἄλλοις, οἳ δὴ πολέες δάμεν Ἕκτορι δίῳ,
ἀλλ᾽ ἧμαι παρὰ νηυσὶν ἐτώσιον ἄχθος ἀρούρης,
τοῖος ἐὼν οἷος οὔ τις Ἀχαιῶν χαλκοχιτώνων     105 
ἐν πολέμῳ: ἀγορῇ δέ τ᾽ ἀμείνονές εἰσι καὶ ἄλλοι.
ὡς ἔρις ἔκ τε θεῶν ἔκ τ᾽ ἀνθρώπων ἀπόλοιτο
καὶ χόλος, ὅς τ᾽ ἐφέηκε πολύφρονά περ χαλεπῆναι,
ὅς τε πολὺ γλυκίων μέλιτος καταλειβομένοιο
ἀνδρῶν ἐν στήθεσσιν ἀέξεται ἠΰτε καπνός:     110 
ὡς ἐμὲ νῦν ἐχόλωσεν ἄναξ ἀνδρῶν Ἀγαμέμνων.
ἀλλὰ τὰ μὲν προτετύχθαι ἐάσομεν ἀχνύμενοί περ,
θυμὸν ἐνὶ στήθεσσι φίλον δαμάσαντες ἀνάγκῃ:
νῦν δ᾽ εἶμ᾽ ὄφρα φίλης κεφαλῆς ὀλετῆρα κιχείω
Ἕκτορα: κῆρα δ᾽ ἐγὼ τότε δέξομαι ὁππότε κεν δὴ     115 
Ζεὺς ἐθέλῃ τελέσαι ἠδ᾽ ἀθάνατοι θεοὶ ἄλλοι.
οὐδὲ γὰρ οὐδὲ βίη Ἡρακλῆος φύγε κῆρα,
ὅς περ φίλτατος ἔσκε Διὶ Κρονίωνι ἄνακτι:
ἀλλά ἑ μοῖρα δάμασσε καὶ ἀργαλέος χόλος Ἥρης.
ὣς καὶ ἐγών, εἰ δή μοι ὁμοίη μοῖρα τέτυκται,     120 
κείσομ᾽ ἐπεί κε θάνω: νῦν δὲ κλέος ἐσθλὸν ἀροίμην,
καί τινα Τρωϊάδων καὶ Δαρδανίδων βαθυκόλπων
ἀμφοτέρῃσιν χερσὶ παρειάων ἁπαλάων
δάκρυ᾽ ὀμορξαμένην ἁδινὸν στοναχῆσαι ἐφείην,
γνοῖεν δ᾽ ὡς δὴ δηρὸν ἐγὼ πολέμοιο πέπαυμαι:     125 
μὴ δέ μ᾽ ἔρυκε μάχης φιλέουσά περ: οὐδέ με πείσεις.’

2. (Il. 18,316–337)

τοῖσι δὲ Πηλεΐδης ἁδινοῦ ἐξῆρχε γόοιο
χεῖρας ἐπ᾽ ἀνδροφόνους θέμενος στήθεσσιν ἑταίρου
πυκνὰ μάλα στενάχων ὥς τε λὶς ἠϋγένειος,
ᾧ ῥά θ᾽ ὑπὸ σκύμνους ἐλαφηβόλος ἁρπάσῃ ἀνὴρ
ὕλης ἐκ πυκινῆς: ὃ δέ τ᾽ ἄχνυται ὕστερος ἐλθών,     320 
πολλὰ δέ τ᾽ ἄγκε᾽ ἐπῆλθε μετ᾽ ἀνέρος ἴχνι᾽ ἐρευνῶν
εἴ ποθεν ἐξεύροι: μάλα γὰρ δριμὺς χόλος αἱρεῖ:
ὣς ὃ βαρὺ στενάχων μετεφώνεε Μυρμιδόνεσσιν:
‘ὢ πόποι ἦ ῥ᾽ ἅλιον ἔπος ἔκβαλον ἤματι κείνῳ
θαρσύνων ἥρωα Μενοίτιον ἐν μεγάροισι:     325 
φῆν δέ οἱ εἰς Ὀπόεντα περικλυτὸν υἱὸν ἀπάξειν
Ἴλιον ἐκπέρσαντα, λαχόντα τε ληΐδος αἶσαν.
ἀλλ᾽ οὐ Ζεὺς ἄνδρεσσι νοήματα πάντα τελευτᾷ:
ἄμφω γὰρ πέπρωται ὁμοίην γαῖαν ἐρεῦσαι
αὐτοῦ ἐνὶ Τροίῃ, ἐπεὶ οὐδ᾽ ἐμὲ νοστήσαντα     330 
δέξεται ἐν μεγάροισι γέρων ἱππηλάτα Πηλεὺς
οὐδὲ Θέτις μήτηρ, ἀλλ᾽ αὐτοῦ γαῖα καθέξει.
νῦν δ᾽ ἐπεὶ οὖν Πάτροκλε σεῦ ὕστερος εἶμ᾽ ὑπὸ γαῖαν,
οὔ σε πρὶν κτεριῶ πρίν γ᾽ Ἕκτορος ἐνθάδ᾽ ἐνεῖκαι
τεύχεα καὶ κεφαλὴν μεγαθύμου σοῖο φονῆος:     335 
δώδεκα δὲ προπάροιθε πυρῆς ἀποδειροτομήσω
Τρώων ἀγλαὰ τέκνα σέθεν κταμένοιο χολωθείς.’

Anmerkungen:

Ἀχιλλεύς, Ἀχιλλέως, ὁ – Achill, stärkster Kämpfer auf der Seite der Griechen

Πατρόκλος, Πατρόκλου, ὁ – Patroklos, Freund des Achill

Ἕκτωρ, Ἕκτορος, ὁ – Hektor, Sohn des Priamos und stärkster Kämpfer auf trojanischer Seite

Ἀχαιοί, Ἀχαιῶν, οἱ – Achaier, die Griechen

Ἀγαμέμνων, Ἀγαμέμνονος, ὁ – Agamemnon, Oberbefehlshaber der Griechen

Ζεύς, Διός, ὁ – Zeus, der Oberste der Götter

Ἡρακλῆς, Ἡρακλέους, ὁ – Herakles, griechischer Held, der für seine Stärke bekannt ist

Κρονίων, Κρονίωνος, ὁ – der Kronos-Sohn, gemeint: Zeus

Ἥρη, Ἥρας, ἡ – Hera, Ehefrau und Schwester des Zeus, Göttin der Ehe und der Familie

Δαρδανίδαι, Δαρδανίδων, οἱ – die Dardaner, anderer Name für die Trojaner

Πηλεΐδης, Πηλεΐδαο, ὁ – der Peleus-Sohn, gemeint: Achill

Μυρμιδόνες, Μυρμιδόνων, οἱ – die Myrmidonen, Untertanen des Achill

Μενοίτιος, Μενοιτίου, ὁ – Menoitios, Vater des Patroklos

Ὀπόεις, Ὀπόεντος, ὁ/ἡ – Opus, Hauptstadt der Lokrer und Heimat von Patroklos

Ἴλιον, Ἴλιου, τό – Ilion, ein anderer Name für Troja

Πηλεύς, Πηλῆος, ὁ – Peleus, Vater des Achill

Θέτις, Θέτιδος, ἡ – Thetis, Meeresgöttin und Mutter des Achill

s. auch:

I. Kuhn, Der Zorn des Achilleus: Eine Kritische Bemerkung zu Joachim Latacz, Hermes 133,4, 2005, 496-500.

Zur Vertiefung:

Hier gelangen Sie zur vollen Stelle.

ἣ δ᾽ ἄρα τὸν μὲν ἔλειπε, κιχήσατο δ᾽ Ἕκτορα δῖον
Δηϊφόβῳ ἐϊκυῖα δέμας καὶ ἀτειρέα φωνήν:
ἀγχοῦ δ᾽ ἱσταμένη ἔπεα πτερόεντα προσηύδα:
‘ἠθεῖ᾽ ἦ μάλα δή σε βιάζεται ὠκὺς Ἀχιλλεὺς
ἄστυ πέρι Πριάμοιο ποσὶν ταχέεσσι διώκων:     230 
ἀλλ᾽ ἄγε δὴ στέωμεν καὶ ἀλεξώμεσθα μένοντες.’
τὴν δ᾽ αὖτε προσέειπε μέγας κορυθαίολος Ἕκτωρ:
‘Δηΐφοβ᾽ ἦ μέν μοι τὸ πάρος πολὺ φίλτατος ἦσθα
γνωτῶν οὓς Ἑκάβη ἠδὲ Πρίαμος τέκε παῖδας:
νῦν δ᾽ ἔτι καὶ μᾶλλον νοέω φρεσὶ τιμήσασθαι,     235 
ὃς ἔτλης ἐμεῦ εἵνεκ᾽, ἐπεὶ ἴδες ὀφθαλμοῖσι,
τείχεος ἐξελθεῖν, ἄλλοι δ᾽ ἔντοσθε μένουσι.’
τὸν δ᾽ αὖτε προσέειπε θεὰ γλαυκῶπις Ἀθήνη:
‘ἠθεῖ᾽ ἦ μὲν πολλὰ πατὴρ καὶ πότνια μήτηρ
λίσσονθ᾽ ἑξείης γουνούμενοι, ἀμφὶ δ᾽ ἑταῖροι,     240 
αὖθι μένειν: τοῖον γὰρ ὑποτρομέουσιν ἅπαντες:
ἀλλ᾽ ἐμὸς ἔνδοθι θυμὸς ἐτείρετο πένθεϊ λυγρῷ.
νῦν δ᾽ ἰθὺς μεμαῶτε μαχώμεθα, μὴ δέ τι δούρων
ἔστω φειδωλή, ἵνα εἴδομεν εἴ κεν Ἀχιλλεὺς
νῶϊ κατακτείνας ἔναρα βροτόεντα φέρηται     245 
νῆας ἔπι γλαφυράς, ἦ κεν σῷ δουρὶ δαμήῃ.’
ὣς φαμένη καὶ κερδοσύνῃ ἡγήσατ᾽ Ἀθήνη.

Anmerkungen:

Ἕκτωρ, Ἕκτορος, ὁ – Hektor, Sohn des Priamos und stärkster Kämpfer auf trojanischer Seite

Ἀπόλλων, Ἀπόλλωνος, ὁ – Apollon, Gott des Lichts, der Künste und der Heilung

Δηϊφόβος, Δηϊφόβου, ὁ – Deiphobos, Sohn des Priamos

Ἀχιλλεύς, Ἀχιλλῆος, ὁ – Achill, stärkster Kämpfer auf der Seite der Griechen

Πρίαμος, Πριάμοιο, ὁ – Priamos, Herrscher Trojas

Ἑκάβη, Ἑκάβης, ἡ – Hekabe, die Ehefrau des Priamos und Mutter Hektors

Ἀθήνη, Ἀθήνας, ἡ – Athene, Göttin der Weisheit und der Strategie im Kampf

s. auch:

Oinochoe mit Darstellung des Kampfes zwischen Achilles und Hektor, Paris, Französische Nationalbibliothek, Abteilung für Münzen, Medaillen und antike Kunst.

Kylix mit Kampf zwischen Achill und Hektor, Museum of Fine Arts Boston, Inv. Nr. 98.933

Zur Vertiefung:

Hier gelangen Sie zur vollen Stelle.

οἳ δ᾽ ὅτε δὴ σχεδὸν ἦσαν ἐπ᾽ ἀλλήλοισιν ἰόντες,
τὸν πρότερος προσέειπε μέγας κορυθαίολος Ἕκτωρ:
‘οὔ σ᾽ ἔτι Πηλέος υἱὲ φοβήσομαι, ὡς τὸ πάρος περ     250 
τρὶς περὶ ἄστυ μέγα Πριάμου δίον, οὐδέ ποτ᾽ ἔτλην
μεῖναι ἐπερχόμενον: νῦν αὖτέ με θυμὸς ἀνῆκε
στήμεναι ἀντία σεῖο: ἕλοιμί κεν ἤ κεν ἁλοίην.
ἀλλ᾽ ἄγε δεῦρο θεοὺς ἐπιδώμεθα: τοὶ γὰρ ἄριστοι
μάρτυροι ἔσσονται καὶ ἐπίσκοποι ἁρμονιάων:     255 
οὐ γὰρ ἐγώ σ᾽ ἔκπαγλον ἀεικιῶ, αἴ κεν ἐμοὶ Ζεὺς
δώῃ καμμονίην, σὴν δὲ ψυχὴν ἀφέλωμαι:
ἀλλ᾽ ἐπεὶ ἄρ κέ σε συλήσω κλυτὰ τεύχε᾽ Ἀχιλλεῦ
νεκρὸν Ἀχαιοῖσιν δώσω πάλιν: ὣς δὲ σὺ ῥέζειν.
τὸν δ᾽ ἄρ᾽ ὑπόδρα ἰδὼν προσέφη πόδας ὠκὺς Ἀχιλλεύς:     260 
‘Ἕκτορ μή μοι ἄλαστε συνημοσύνας ἀγόρευε:
ὡς οὐκ ἔστι λέουσι καὶ ἀνδράσιν ὅρκια πιστά,
οὐδὲ λύκοι τε καὶ ἄρνες ὁμόφρονα θυμὸν ἔχουσιν,
ἀλλὰ κακὰ φρονέουσι διαμπερὲς ἀλλήλοισιν,
ὣς οὐκ ἔστ᾽ ἐμὲ καὶ σὲ φιλήμεναι, οὐδέ τι νῶϊν     265 
ὅρκια ἔσσονται, πρίν γ᾽ ἢ ἕτερόν γε πεσόντα
αἵματος ἆσαι Ἄρηα ταλαύρινον πολεμιστήν.
παντοίης ἀρετῆς μιμνήσκεο: νῦν σε μάλα χρὴ
αἰχμητήν τ᾽ ἔμεναι καὶ θαρσαλέον πολεμιστήν.
οὔ τοι ἔτ᾽ ἔσθ᾽ ὑπάλυξις, ἄφαρ δέ σε Παλλὰς Ἀθήνη     270 
ἔγχει ἐμῷ δαμάᾳ: νῦν δ᾽ ἀθρόα πάντ᾽ ἀποτίσεις
κήδε᾽ ἐμῶν ἑτάρων οὓς ἔκτανες ἔγχεϊ θύων.’

Anmerkungen:

Ἕκτωρ, Ἕκτορος, ὁ – Hektor, Sohn des Priamos und stärkster Kämpfer auf trojanischer Seite

Πηλεύς, Πηλέoς, ὁ – Peleus, Vater des Achill

Πηλέος υἱός, ὁ – Sohn des Peleus, gemeint: Achill

Πρίαμος, Πριάμου, ὁ – Priamos, Herrscher Trojas

Ζεύς, Διός, ὁ – Zeus, der Oberste der Götter

Ἀχιλλεύς, Ἀχιλλέως, ὁ – Achill, stärkster Kämpfer auf der Seite der Griechen

Ἀχαιοί, Ἀχαιῶν, οἱ – Achaier, die Griechen

Ἄρης, Ἄρηος, ὁ – Ares, der Kriegsgott

Παλλὰς, Παλλὰδος, ἡ – Pallas, Beiname der Göttin Athene

Ἀθήνη, Ἀθήνας, ἡ – Athene, Göttin der Weisheit und der Strategie im Kampf

s. auch:

Oinochoe mit Darstellung des Kampfes zwischen Achilles und Hektor, Paris, Französische Nationalbibliothek, Abteilung für Münzen, Medaillen und antike Kunst.

Kylix mit Kampf zwischen Achill und Hektor, Museum of Fine Arts Boston, Inv. Nr. 98.933

ἦ ῥα, καὶ Ἕκτορα δῖον ἀεικέα μήδετο ἔργα.     395 
ἀμφοτέρων μετόπισθε ποδῶν τέτρηνε τένοντε
ἐς σφυρὸν ἐκ πτέρνης, βοέους δ᾽ ἐξῆπτεν ἱμάντας,
ἐκ δίφροιο δ᾽ ἔδησε, κάρη δ᾽ ἕλκεσθαι ἔασεν:
ἐς δίφρον δ᾽ ἀναβὰς ἀνά τε κλυτὰ τεύχε᾽ ἀείρας
μάστιξέν ῥ᾽ ἐλάαν, τὼ δ᾽ οὐκ ἀέκοντε πετέσθην.      400
τοῦ δ᾽ ἦν ἑλκομένοιο κονίσαλος, ἀμφὶ δὲ χαῖται
κυάνεαι πίτναντο, κάρη δ᾽ ἅπαν ἐν κονίῃσι
κεῖτο πάρος χαρίεν: τότε δὲ Ζεὺς δυσμενέεσσι
δῶκεν ἀεικίσσασθαι ἑῇ ἐν πατρίδι γαίῃ.

ἀλλ᾽ ὅ γ᾽ ἐπεὶ ζεύξειεν ὑφ᾽ ἅρμασιν ὠκέας ἵππους,
Ἕκτορα δ᾽ ἕλκεσθαι δησάσκετο δίφρου ὄπισθεν,     15 
τρὶς δ᾽ ἐρύσας περὶ σῆμα Μενοιτιάδαο θανόντος
αὖτις ἐνὶ κλισίῃ παυέσκετο, τὸν δέ τ᾽ ἔασκεν
ἐν κόνι ἐκτανύσας προπρηνέα: τοῖο δ᾽ Ἀπόλλων
πᾶσαν ἀεικείην ἄπεχε χροῒ φῶτ᾽ ἐλεαίρων
καὶ τεθνηότα περ: περὶ δ᾽ αἰγίδι πάντα κάλυπτε     20 
χρυσείῃ, ἵνα μή μιν ἀποδρύφοι ἑλκυστάζων.

Anmerkungen:

Ἕκτωρ, Ἕκτορος, ὁ – Hektor, Sohn des Priamos und stärkster Kämpfer auf trojanischer Seite

Ζεύς, Διός, ὁ – Zeus, der Oberste der Götter

Μενοιτιάδης, Μενοιτιάδου, ὁ – Sohn des Menoitios, gemeint: Patroklos

Ἀπόλλων, Ἀπόλλωνος, ὁ – Apollon, Gott des Lichts, der Künste und der Heilung

αἰγίς, αἰγίδος, ἡ – Ägis, Schild oder Panzer des Apollon, des Zeus oder der Athene

s. auch:

Hydria, Museum of Fine Arts Boston, Inv. Nr. 63.473

Achillsarkophag, Museo Ostiense, Ostia, Inv. Nr. 43504.

G. Koch, Der Achillsarkophag in Berlin, Jahrbuch der Berliner Museen 25, 1983, 5-25.

E. T. Vermeule, The Vengeance of Achilles, Bulletin of the Museum of Fine Arts, 63, 331, 1965, 34-52.

Zur Vertiefung:

Hier gelangen Sie zur vollen Stelle.

Τρῳῇσιν δ᾽ Ἑκάβη ἁδινοῦ ἐξῆρχε γόοιο:
τέκνον ἐγὼ δειλή: τί νυ βείομαι αἰνὰ παθοῦσα
σεῦ ἀποτεθνηῶτος; ὅ μοι νύκτάς τε καὶ ἦμαρ
εὐχωλὴ κατὰ ἄστυ πελέσκεο, πᾶσί τ᾽ ὄνειαρ
Τρωσί τε καὶ Τρῳῇσι κατὰ πτόλιν, οἵ σε θεὸν ὣς
δειδέχατ᾽: ἦ γὰρ καί σφι μάλα μέγα κῦδος ἔησθα     435
ζωὸς ἐών: νῦν αὖ θάνατος καὶ μοῖρα κιχάνει.’

τῇσιν δ᾽ αὖθ᾽ Ἑκάβη ἁδινοῦ ἐξῆρχε γόοιο:
Ἕκτορ ἐμῷ θυμῷ πάντων πολὺ φίλτατε παίδων,
ἦ μέν μοι ζωός περ ἐὼν φίλος ἦσθα θεοῖσιν:
οἳ δ᾽ ἄρα σεῦ κήδοντο καὶ ἐν θανάτοιό περ αἴσῃ.      750 
ἄλλους μὲν γὰρ παῖδας ἐμοὺς πόδας ὠκὺς Ἀχιλλεὺς
πέρνασχ᾽ ὅν τιν᾽ ἕλεσκε πέρην ἁλὸς ἀτρυγέτοιο,
ἐς Σάμον ἔς τ᾽ Ἴμβρον καὶ Λῆμνον ἀμιχθαλόεσσαν:
σεῦ δ᾽ ἐπεὶ ἐξέλετο ψυχὴν ταναήκεϊ χαλκῷ,
πολλὰ ῥυστάζεσκεν ἑοῦ περὶ σῆμ᾽ ἑτάροιο     755 
Πατρόκλου, τὸν ἔπεφνες: ἀνέστησεν δέ μιν οὐδ᾽ ὧς.
νῦν δέ μοι ἑρσήεις καὶ πρόσφατος ἐν μεγάροισι
κεῖσαι, τῷ ἴκελος ὅν τ᾽ ἀργυρότοξος Ἀπόλλων
οἷς ἀγανοῖσι βέλεσσιν ἐποιχόμενος κατέπεφνεν.’
ὣς ἔφατο κλαίουσα, γόον δ᾽ ἀλίαστον ὄρινε.     760 

Anmerkungen:

Ἑκάβη, Ἑκάβης, ἡ – Hekabe, die Ehefrau des Priamos und Mutter Hektors

Ἕκτωρ, Ἕκτορος, ὁ – Hektor, Sohn des Priamos und stärkster Kämpfer auf trojanischer Seite

Ἀχιλλεύς, Ἀχιλλῆος, ὁ – Achill, stärkster Kämpfer auf der Seite der Griechen

Σάμος, Σάμου, ἡ – Samos, Insel an der thrakischen Küste

Ἴμβρος, Ἴμβρου, ἡ – Imbros, Insel im Norden des Ägäischen Meeres

Λῆμνος, Λῆμνου, ἡ – Lemnos, Insel im Norden des Ägäischen Meeres

Πατρόκλος, Πατρόκλου, ὁ – Patroklos, Freund des Achill

Ἀπόλλων, Ἀπόλλωνος, ὁ – Apollon, Gott des Lichts, der Künste und der Heilung

s. auch:

Deckel eines stadtrömischen Sarkophags, Rom, Villa Borghese Inv. LXXX

νηπίη, οὐδ᾽ ἐνόησεν ὅ μιν μάλα τῆλε λοετρῶν      445 
χερσὶν Ἀχιλλῆος δάμασε γλαυκῶπις Ἀθήνη.
κωκυτοῦ δ᾽ ἤκουσε καὶ οἰμωγῆς ἀπὸ πύργου:
τῆς δ᾽ ἐλελίχθη γυῖα, χαμαὶ δέ οἱ ἔκπεσε κερκίς:
ἣ δ᾽ αὖτις δμῳῇσιν ἐϋπλοκάμοισι μετηύδα:
‘δεῦτε δύω μοι ἕπεσθον, ἴδωμ᾽ ὅτιν᾽ ἔργα τέτυκται.     450 
αἰδοίης ἑκυρῆς ὀπὸς ἔκλυον, ἐν δ᾽ ἐμοὶ αὐτῇ
στήθεσι πάλλεται ἦτορ ἀνὰ στόμα, νέρθε δὲ γοῦνα
πήγνυται: ἐγγὺς δή τι κακὸν Πριάμοιο τέκεσσιν.
αἲ γὰρ ἀπ᾽ οὔατος εἴη ἐμεῦ ἔπος: ἀλλὰ μάλ᾽ αἰνῶς
δείδω μὴ δή μοι θρασὺν Ἕκτορα δῖος Ἀχιλλεὺς     455 
μοῦνον ἀποτμήξας πόλιος πεδίον δὲ δίηται,
καὶ δή μιν καταπαύσῃ ἀγηνορίης ἀλεγεινῆς
ἥ μιν ἔχεσκ᾽, ἐπεὶ οὔ ποτ᾽ ἐνὶ πληθυῖ μένεν ἀνδρῶν,
ἀλλὰ πολὺ προθέεσκε, τὸ ὃν μένος οὐδενὶ εἴκων.’
ὣς φαμένη μεγάροιο διέσσυτο μαινάδι ἴση     460
παλλομένη κραδίην: ἅμα δ᾽ ἀμφίπολοι κίον αὐτῇ
αὐτὰρ ἐπεὶ πύργόν τε καὶ ἀνδρῶν ἷξεν ὅμιλον
ἔστη παπτήνασ᾽ ἐπὶ τείχεϊ, τὸν δὲ νόησεν
ἑλκόμενον πρόσθεν πόλιος: ταχέες δέ μιν ἵπποι
ἕλκον ἀκηδέστως κοίλας ἐπὶ νῆας Ἀχαιῶν.     465
τὴν δὲ κατ᾽ ὀφθαλμῶν ἐρεβεννὴ νὺξ ἐκάλυψεν,
ἤριπε δ᾽ ἐξοπίσω, ἀπὸ δὲ ψυχὴν ἐκάπυσσε.

Anmerkungen:

Ἀχιλλεύς, Ἀχιλλῆος, ὁ – Achill, stärkster Kämpfer auf der Seite der Griechen

Ἀθήνη, Ἀθήνας, ἡ – Athene, Göttin der Weisheit und der Strategie im Kampf

Πρίαμος, Πριάμοιο, ὁ – Priamos, Herrscher Trojas

Ἕκτωρ, Ἕκτορος, ὁ – Hektor, Sohn des Priamos und stärkster Kämpfer auf trojanischer Seite

Ἀχαιοί, Ἀχαιῶν, οἱ – Achaier, die Griechen

s. auch:

Deckel eines stadtrömischen Sarkophags, Rom, Villa Borghese Inv. LXXX

Gemälde “Andromache Unconscious” (J. Abel, 1818)

Zur Vertiefung:

Hier gelangen Sie zur vollen Stelle.

τὸν καὶ λισσόμενος Πρίαμος πρὸς μῦθον ἔειπε:     485 
‘μνῆσαι πατρὸς σοῖο θεοῖς ἐπιείκελ᾽ Ἀχιλλεῦ,
τηλίκου ὥς περ ἐγών, ὀλοῷ ἐπὶ γήραος οὐδῷ:
καὶ μέν που κεῖνον περιναιέται ἀμφὶς ἐόντες
τείρουσ᾽, οὐδέ τίς ἐστιν ἀρὴν καὶ λοιγὸν ἀμῦναι.
ἀλλ᾽ ἤτοι κεῖνός γε σέθεν ζώοντος ἀκούων     490 
χαίρει τ᾽ ἐν θυμῷ, ἐπί τ᾽ ἔλπεται ἤματα πάντα
ὄψεσθαι φίλον υἱὸν ἀπὸ Τροίηθεν ἰόντα:
αὐτὰρ ἐγὼ πανάποτμος, ἐπεὶ τέκον υἷας ἀρίστους
Τροίῃ ἐν εὐρείῃ, τῶν δ᾽ οὔ τινά φημι λελεῖφθαι.

τῶν μὲν πολλῶν θοῦρος Ἄρης ὑπὸ γούνατ᾽ ἔλυσεν:
ὃς δέ μοι οἶος ἔην, εἴρυτο δὲ ἄστυ καὶ αὐτούς,
τὸν σὺ πρῴην κτεῖνας ἀμυνόμενον περὶ πάτρης     500 
Ἕκτορα: τοῦ νῦν εἵνεχ᾽ ἱκάνω νῆας Ἀχαιῶν
λυσόμενος παρὰ σεῖο, φέρω δ᾽ ἀπερείσι᾽ ἄποινα.
ἀλλ᾽ αἰδεῖο θεοὺς Ἀχιλεῦ, αὐτόν τ᾽ ἐλέησον
μνησάμενος σοῦ πατρός: ἐγὼ δ᾽ ἐλεεινότερός περ,
ἔτλην δ᾽ οἷ᾽ οὔ πώ τις ἐπιχθόνιος βροτὸς ἄλλος,     505 
ἀνδρὸς παιδοφόνοιο ποτὶ στόμα χεῖρ᾽ ὀρέγεσθαι.’
ὣς φάτο, τῷ δ᾽ ἄρα πατρὸς ὑφ᾽ ἵμερον ὦρσε γόοιο:
ἁψάμενος δ᾽ ἄρα χειρὸς ἀπώσατο ἦκα γέροντα.
τὼ δὲ μνησαμένω ὃ μὲν Ἕκτορος ἀνδροφόνοιο
κλαῖ᾽ ἁδινὰ προπάροιθε ποδῶν Ἀχιλῆος ἐλυσθείς,     510 
αὐτὰρ Ἀχιλλεὺς κλαῖεν ἑὸν πατέρ᾽, ἄλλοτε δ᾽ αὖτε
Πάτροκλον: τῶν δὲ στοναχὴ κατὰ δώματ᾽ ὀρώρει.

Anmerkungen:

Πρίαμος, Πριάμου, ὁ – Priamos, Herrscher Trojas

Ἀχιλ(λ)εύς, Ἀχιλ(λ)ῆος, ὁ – Achill, stärkster Kämpfer auf der Seite der Griechen

Τροίηθεν – von Troja her – von Τροίη, Τροίης, ἡ

Ἀχαιοί, Ἀχαιῶν, οἱ – Achaier, die Griechen

Ἄρης, Ἄρηος, ὁ – Ares, der Kriegsgott

Ἕκτωρ, Ἕκτορος, ὁ – Hektor, Sohn des Priamos und stärkster Kämpfer auf trojanischer Seite

Πατρόκλος, Πατρόκλου, ὁ – Patroklos, Freund des Achill

s. auch:

H. A. Shapiro, Myth into Art. Poet and Painter in Classical Greece (London/New York 2005) 35-43.

Achillessarkophag, Archäologisches Museum, Antalya, Türkei, Inv. Nr. A 118.

Zur Vertiefung:

Hier gelangen Sie zur vollen Stelle.

υἱὸς μὲν δή τοι λέλυται γέρον ὡς ἐκέλευες,
κεῖται δ᾽ ἐν λεχέεσσ᾽: ἅμα δ᾽ ἠοῖ φαινομένηφιν     600 
ὄψεαι αὐτὸς ἄγων: νῦν δὲ μνησώμεθα δόρπου.
καὶ γάρ τ᾽ ἠΰκομος Νιόβη ἐμνήσατο σίτου,
τῇ περ δώδεκα παῖδες ἐνὶ μεγάροισιν ὄλοντο
ἓξ μὲν θυγατέρες, ἓξ δ᾽ υἱέες ἡβώοντες.
τοὺς μὲν Ἀπόλλων πέφνεν ἀπ᾽ ἀργυρέοιο βιοῖο     605 
χωόμενος Νιόβῃ, τὰς δ᾽ Ἄρτεμις ἰοχέαιρα,
οὕνεκ᾽ ἄρα Λητοῖ ἰσάσκετο καλλιπαρῄῳ:
φῆ δοιὼ τεκέειν, ἣ δ᾽ αὐτὴ γείνατο πολλούς:
τὼ δ᾽ ἄρα καὶ δοιώ περ ἐόντ᾽ ἀπὸ πάντας ὄλεσσαν.
οἳ μὲν ἄρ᾽ ἐννῆμαρ κέατ᾽ ἐν φόνῳ, οὐδέ τις ἦεν     610 
κατθάψαι, λαοὺς δὲ λίθους ποίησε Κρονίων:
τοὺς δ᾽ ἄρα τῇ δεκάτῃ θάψαν θεοὶ Οὐρανίωνες.
ἣ δ᾽ ἄρα σίτου μνήσατ᾽, ἐπεὶ κάμε δάκρυ χέουσα.
νῦν δέ που ἐν πέτρῃσιν ἐν οὔρεσιν οἰοπόλοισιν
ἐν Σιπύλῳ, ὅθι φασὶ θεάων ἔμμεναι εὐνὰς     615 
νυμφάων, αἵ τ᾽ ἀμφ᾽ Ἀχελώϊον ἐρρώσαντο,
ἔνθα λίθος περ ἐοῦσα θεῶν ἐκ κήδεα πέσσει.
ἀλλ᾽ ἄγε δὴ καὶ νῶϊ μεδώμεθα δῖε γεραιὲ
σίτου: ἔπειτά κεν αὖτε φίλον παῖδα κλαίοισθα
Ἴλιον εἰσαγαγών: πολυδάκρυτος δέ τοι ἔσται.     620 

Anmerkungen:

Νιόβη, Νιόβης, ἡ – Niobe, Tochter des Tantalos

Ἀπόλλων, Ἀπόλλωνος, ὁ – Apollon, Gott des Lichts, der Künste und der Heilung

Ἄρτεμις, Ἀρτέμιδος, ἡ – Artemis, Göttin der Jagd

Λητώ, Λητοῦς, ἡ – Leto bzw. Latona, Mutter der Artemis und des Apollon 

Κρονίων, Κρονίωνος, ὁ – der Kronos-Sohn, gemeint: Zeus, der Oberste der Götter

Οὐρανίωνες, Οὐρανιώνων, οἱ – die Himmlischen, gemeint: die Götter

Σιπύλος, Σιπύλου, ὁ – Sipylos, Gebirge in Kleinasien

Ἀχελώϊος, Ἀχελωΐου, ὁ – Acheloios, Fluss in Griechenland

Ἴλιον, Ἴλιου, τό – Ilion, ein anderer Name für Troja

s. auch:

C. Schmitz, "Denn Auch Niobe...": die Bedeutung der Niobe-Erzählung in Achills Rede (Ω 599-620), Hermes 129,2, 2001, 145-157-

Zur Vertiefung:

Hier gelangen Sie zur vollen Stelle.

Ἠὼς δὲ κροκόπεπλος ἐκίδνατο πᾶσαν ἐπ᾽ αἶαν,     695 
οἳ δ᾽ εἰς ἄστυ ἔλων οἰμωγῇ τε στοναχῇ τε
ἵππους, ἡμίονοι δὲ νέκυν φέρον. οὐδέ τις ἄλλος
ἔγνω πρόσθ᾽ ἀνδρῶν καλλιζώνων τε γυναικῶν,
ἀλλ᾽ ἄρα Κασσάνδρη ἰκέλη χρυσῇ Ἀφροδίτῃ
Πέργαμον εἰσαναβᾶσα φίλον πατέρ᾽ εἰσενόησεν     700 
ἑσταότ᾽ ἐν δίφρῳ, κήρυκά τε ἀστυβοώτην:
τὸν δ᾽ ἄρ᾽ ἐφ᾽ ἡμιόνων ἴδε κείμενον ἐν λεχέεσσι:
κώκυσέν τ᾽ ἄρ᾽ ἔπειτα γέγωνέ τε πᾶν κατὰ ἄστυ:
ὄψεσθε Τρῶες καὶ Τρῳάδες Ἕκτορ᾽ ἰόντες,
εἴ ποτε καὶ ζώοντι μάχης ἐκνοστήσαντι     705 
χαίρετ᾽, ἐπεὶ μέγα χάρμα πόλει τ᾽ ἦν παντί τε δήμῳ.

Anmerkungen:

Ἠῶς, Ἠὀος, ἡ – Eos, die Göttin der Morgenröte

Κασσάνδρη, Κασσάνδρης, ἡ – Kassandra, Tochter des Priamos und trojanische Seherin

Ἀφροδίτη, Ἀφροδίτης, ἡ – Aphrodite, Göttin der Liebe und der Schönheit

Πέργαμον, Περγάμου, τό – Pergamon, Burg von Troja

Ἕκτωρ, Ἕκτορος, ὁ – Hektor, Sohn des Priamos und stärkster Kämpfer auf trojanischer Seite

τῇσιν δ᾽ Ἀνδρομάχη λευκώλενος ἦρχε γόοιο
Ἕκτορος ἀνδροφόνοιο κάρη μετὰ χερσὶν ἔχουσα:
ἆνερ ἀπ᾽ αἰῶνος νέος ὤλεο, κὰδ δέ με χήρην     725 
λείπεις ἐν μεγάροισι: πάϊς δ᾽ ἔτι νήπιος αὔτως
ὃν τέκομεν σύ τ᾽ ἐγώ τε δυσάμμοροι, οὐδέ μιν οἴω
ἥβην ἵξεσθαι: πρὶν γὰρ πόλις ἥδε κατ᾽ ἄκρης
πέρσεται: ἦ γὰρ ὄλωλας ἐπίσκοπος, ὅς τέ μιν αὐτὴν
ῥύσκευ, ἔχες δ᾽ ἀλόχους κεδνὰς καὶ νήπια τέκνα,     730
αἳ δή τοι τάχα νηυσὶν ὀχήσονται γλαφυρῇσι,
καὶ μὲν ἐγὼ μετὰ τῇσι: σὺ δ᾽ αὖ τέκος ἢ ἐμοὶ αὐτῇ
ἕψεαι, ἔνθά κεν ἔργα ἀεικέα ἐργάζοιο
ἀθλεύων πρὸ ἄνακτος ἀμειλίχου, ἤ τις Ἀχαιῶν
ῥίψει χειρὸς ἑλὼν ἀπὸ πύργου λυγρὸν ὄλεθρον     735
χωόμενος, ᾧ δή που ἀδελφεὸν ἔκτανεν Ἕκτωρ
ἢ πατέρ᾽ ἠὲ καὶ υἱόν, ἐπεὶ μάλα πολλοὶ Ἀχαιῶν
Ἕκτορος ἐν παλάμῃσιν ὀδὰξ ἕλον ἄσπετον οὖδας.
οὐ γὰρ μείλιχος ἔσκε πατὴρ τεὸς ἐν δαῒ λυγρῇ:
τὼ καί μιν λαοὶ μὲν ὀδύρονται κατὰ ἄστυ,     740 
ἀρητὸν δὲ τοκεῦσι γόον καὶ πένθος ἔθηκας
Ἕκτορ: ἐμοὶ δὲ μάλιστα λελείψεται ἄλγεα λυγρά.
οὐ γάρ μοι θνῄσκων λεχέων ἐκ χεῖρας ὄρεξας,
οὐδέ τί μοι εἶπες πυκινὸν ἔπος, οὗ τέ κεν αἰεὶ
μεμνῄμην νύκτάς τε καὶ ἤματα δάκρυ χέουσα.’     745 
ὣς ἔφατο κλαίουσ᾽, ἐπὶ δὲ στενάχοντο γυναῖκες.

Anmerkungen:

Ἀνδρομάχη, Ἀνδρομάχης, ἡ – Andromache, Tochter des Eëtion und Ehefrau des Hektor

Ἕκτωρ, Ἕκτορος, ὁ – Hektor, Sohn des Priamos und stärkster Kämpfer auf trojanischer Seite

πάϊς, παϊδός, ὁ – das Kind, gemeint: Astyanax, Sohn des Hektor und der Andromache

Ἀχαιοί, Ἀχαιῶν, οἱ – Achaier, die Griechen

s. auch:

F. Maiullari, Andromache, A post-traumatic Character in Homer, Quaderni Urbinati di Cultura Classica, NUOVA SERIE 113,2, 2016, 11-27.

ἔνθ᾽ ἄλλοι μὲν πάντες, ὅσοι φύγον αἰπὺν ὄλεθρον,
οἴκοι ἔσαν, πόλεμόν τε πεφευγότες ἠδὲ θάλασσαν:
τὸν δ᾽ οἶον νόστου κεχρημένον ἠδὲ γυναικὸς
νύμφη πότνι᾽ ἔρυκε Καλυψὼ δῖα θεάων
ἐν σπέσσι γλαφυροῖσι, λιλαιομένη πόσιν εἶναι.     15 
ἀλλ᾽ ὅτε δὴ ἔτος ἦλθε περιπλομένων ἐνιαυτῶν,
τῷ οἱ ἐπεκλώσαντο θεοὶ οἶκόνδε νέεσθαι
εἰς Ἰθάκην, οὐδ᾽ ἔνθα πεφυγμένος ἦεν ἀέθλων
καὶ μετὰ οἷσι φίλοισι. θεοὶ δ᾽ ἐλέαιρον ἅπαντες
νόσφι Ποσειδάωνος: ὁ δ᾽ ἀσπερχὲς μενέαινεν     20 
ἀντιθέῳ Ὀδυσῆι πάρος ἣν γαῖαν ἱκέσθαι.
ἀλλ᾽ ὁ μὲν Αἰθίοπας μετεκίαθε τηλόθ᾽ ἐόντας,
Αἰθίοπας τοὶ διχθὰ δεδαίαται, ἔσχατοι ἀνδρῶν,
οἱ μὲν δυσομένου Ὑπερίονος οἱ δ᾽ ἀνιόντος,
ἀντιόων ταύρων τε καὶ ἀρνειῶν ἑκατόμβης.     25 
ἔνθ᾽ ὅ γ᾽ ἐτέρπετο δαιτὶ παρήμενος: οἱ δὲ δὴ ἄλλοι
Ζηνὸς ἐνὶ μεγάροισιν Ὀλυμπίου ἁθρόοι ἦσαν.

Anmerkungen:

Καλυψώ, Καλυψοῦς, ἡ – Kalypso; Nymphe, die Odysseus auf ihrer Insel Ogygia festhält

Ἰθάκη, Ἰθάκης, ἡ – Ithaka, Insel im ionischen Meer und Herrschaftsgebiet des Odysseus

Ποσειδάων, Ποσειδάωνος, ὁ – Poseidon, Gott der Meere

Ὀδυσεύς, Ὀδυσῆος, ὁ – Odysseus, Held, der für seine Klugheit bekannt ist

Αἰθίοπες, Αἰθιόπων, ὁ – Aithopier, die Einwohner Aithiopiens

Ὑπερίων, Ὑπερίονος, ὁ – Hyperion, Beiname des Helios, Gott der Sonne

Ζεύς, Ζηνός, ὁ – Zeus, der Oberste der Götter

Ὄλυμπος, Ὀλύμπου, ὁ – der Olymp, gilt als der Sitz der Götter

s. auch:

S. West, Die Odyssee: Inhalt und Aufbau, in: J. Latacz - T. Greub - P. Blome - A. Wieczorek (Hrsg.), Homer. Der Mythos von Troja in Dichtung und Kunst (München 2008) 139-150.

Zeichnung “Die Götterversammlung” (J. Flaxman, 1805)

άλλ' ὅτε δὴ ἔτοςἦλθε περιπλομένων ἐνιαυτῶν,
τῶ οἱἐπεκλώσαντο θεοὶ οἶκόνδε νέεσθαι
εἰς Ἰθάκην, οὐδ' ἔνθα πεφυγμένος ἦεν ἀέθλων,
καὶ μετὰ οἶσι φίλοισι. θεοὶ δ' ἐλέαιρον ἅπαντες
νόσφι Ποσειδάωνος· ὁ δ' ἀσπερχὲς μενέαινεν     20 
ἀντιθέῳ Ὀδυσῆϊ πάρος ἥν γαῖαν ἱκέσθαι.

ἀλλὰ Ποσειδάων γαιήοχος ἀσκελὲς αἰὲν
Κύκλωπος κεχόλωται, ὃν ὀφθαλμοῦ ἀλάωσεν,
ἀντίθεον Πολύφημον, ὅου κράτος ἐστὶ μέγιστον     70 
πᾶσιν Κυκλώπεσσι­· Θόωσα δέ μιν τέκε νύμφη,
Φόρκυνος θυγάτηρ, ἁλὸς ἀτρυγέτοιο μέδοντος,
ἐν σπέσσι γλαφυροῖσι Ποσειδάωνι μιγεῖσα.
ἐκ τοῦ δὴ Ὀδυσῆα Ποσειδάων ἐνοσίχθων
οὔ τι κατακτείνει, πλάζει δ' ἀπὸ πατρίδος αἴης.     75 

Anmerkungen:

Ἰθάκη, Ἰθάκης, ἡ – Ithaka, Insel im ionischen Meer und Herrschaftsgebiet des Odysseus

Ποσειδάων, Ποσειδάωνος, ὁ – Poseidon, Gott der Meere

Ὀδυσεύς, Ὀδυσῆος, ὁ – Odysseus, Held, der für seine Klugheit bekannt ist

Κύκλωψ, Κυκλώπος, ὁ – Zyklop, einäugiges Riesenvolk, gemeint: Polyphem

Πολύφημος, Πολυφήμου, ὁ – Polyphem, Zyklop und Sohn des Poseidon

Θόωσα, Θόωσας, ἡ – Thoosa, Nymphe, Geliebte des Poseidon und Mutter des Polyphem

Φόρκυς, Φόρκυνος, ὁ – Phorkys, Meeresgott

Φόρκυνος θυγάτηρ ἡ – die Tochter des Phorkys, gemeint: Thoosa

s. auch:

J.-U. Schmidt, Die Blendung des Kyklopen und der Zorn des Poseidon: Zum Problem der Rechtfertigung der Irrfahrten des Odysseus und ihrer Bedeutung für das Anliegen des Odysseedichters, Wiener Studien 116, 2003, 5-42.

τὸν δ᾽ ἠμείβετ᾽ ἔπειτα θεά, γλαυκῶπις Ἀθήνη:
‘ὦ πάτερ ἡμέτερε Κρονίδη, ὕπατε κρειόντων,     45 
καὶ λίην κεῖνός γε ἐοικότι κεῖται ὀλέθρῳ:
ὡς ἀπόλοιτο καὶ ἄλλος, ὅτις τοιαῦτά γε ῥέζοι:
ἀλλά μοι ἀμφ᾽ Ὀδυσῆι δαΐφρονι δαίεται ἦτορ,
δυσμόρῳ, ὃς δὴ δηθὰ φίλων ἄπο πήματα πάσχει
νήσῳ ἐν ἀμφιρύτῃ, ὅθι τ᾽ ὀμφαλός ἐστι θαλάσσης.     50
νῆσος δενδρήεσσα, θεὰ δ᾽ ἐν δώματα ναίει,
Ἄτλαντος θυγάτηρ ὀλοόφρονος, ὅς τε θαλάσσης
πάσης βένθεα οἶδεν, ἔχει δέ τε κίονας αὐτὸς
μακράς, αἳ γαῖάν τε καὶ οὐρανὸν ἀμφὶς ἔχουσιν.
τοῦ θυγάτηρ δύστηνον ὀδυρόμενον κατερύκει,      55 
αἰεὶ δὲ μαλακοῖσι καὶ αἱμυλίοισι λόγοισιν
θέλγει, ὅπως Ἰθάκης ἐπιλήσεται: αὐτὰρ Ὀδυσσεύς,
ἱέμενος καὶ καπνὸν ἀποθρῴσκοντα νοῆσαι
ἧς γαίης, θανέειν ἱμείρεται. οὐδέ νυ σοί περ
ἐντρέπεται φίλον ἦτορ, Ὀλύμπιε. οὔ νύ τ᾽ Ὀδυσσεὺς     60 
Ἀργείων παρὰ νηυσὶ χαρίζετο ἱερὰ ῥέζων
Τροίῃ ἐν εὐρείῃ; τί νύ οἱ τόσον ὠδύσαο, Ζεῦ;’

Anmerkungen:

Ἀθήνη, Ἀθήνας, ἡ – Athene, Göttin der Weisheit und der Strategie im Kampf

Κρονίδης, Κρονίδου, ὁ – der Kronos-Sohn, gemeint: Zeus

Ὀδυσ(σ)εύς, Ὀδυσ(σ)ῆος, ὁ – Odysseus, Held, der für seine Klugheit bekannt ist

Ἄτλας, Ἄτλαντος, ὁ – Atlas, Titan, Vater der Kalypso

Ἄτλαντος θυγάτηρ, ἡ – die Tochter des Atlas, gemeint: Kalypso

Ἰθάκη, Ἰθάκης, ἡ – Ithaka, Insel im ionischen Meer und Herrschaftsgebiet des Odysseus

Ὀλύμπιος, Ὀλυμπίου, ὁ – der Olympier, Beiname des Zeus

Ἀργεῖοι, Ἀργείων, οἱ – die Argiver, Volk im Herrschaftsgebiet Agamemnons

Τροίη, Τροίης, ἡ – Troja, Stadt in Kleinasien und Schauplatz des trojanischen Krieges

Ζεύς, Διός, ὁ – Zeus, der Oberste der Götter

s. auch:

S. West, Die Odyssee: Inhalt und Aufbau, in: J. Latacz - T. Greub - P. Blome - A. Wieczorek (Hrsg.), Homer. Der Mythos von Troja in Dichtung und Kunst (München 2008) 139-150.

τὸν δ᾽ ἠμείβετ᾽ ἔπειτα θεά, γλαυκῶπις Ἀθήνη:
‘ὦ πάτερ ἡμέτερε Κρονίδη, ὕπατε κρειόντων,
εἰ μὲν δὴ νῦν τοῦτο φίλον μακάρεσσι θεοῖσιν,
νοστῆσαι Ὀδυσῆα πολύφρονα ὅνδε δόμονδε,
Ἑρμείαν μὲν ἔπειτα διάκτορον ἀργεϊφόντην
νῆσον ἐς Ὠγυγίην ὀτρύνομεν, ὄφρα τάχιστα     85 
νύμφῃ ἐυπλοκάμῳ εἴπῃ νημερτέα βουλήν,
νόστον Ὀδυσσῆος ταλασίφρονος, ὥς κε νέηται:
αὐτὰρ ἐγὼν Ἰθάκηνδ᾽ ἐσελεύσομαι, ὄφρα οἱ υἱὸν
μᾶλλον ἐποτρύνω καί οἱ μένος ἐν φρεσὶ θείω,
εἰς ἀγορὴν καλέσαντα κάρη κομόωντας Ἀχαιοὺς     90 
πᾶσι μνηστήρεσσιν ἀπειπέμεν, οἵ τέ οἱ αἰεὶ
μῆλ᾽ ἁδινὰ σφάζουσι καὶ εἰλίποδας ἕλικας βοῦς.
πέμψω δ᾽ ἐς Σπάρτην τε καὶ ἐς Πύλον ἠμαθόεντα
νόστον πευσόμενον πατρὸς φίλου, ἤν που ἀκούσῃ,
ἠδ᾽ ἵνα μιν κλέος ἐσθλὸν ἐν ἀνθρώποισιν ἔχῃσιν.’     95 

Anmerkungen:

Ἀθήνη, Ἀθήνας, ἡ – Athene, Göttin der Weisheit und der Strategie im Kampf

Κρονίδης, Κρονίδου, ὁ – der Kronos-Sohn, gemeint: Zeus

Ὀδυσ(σ)εύς, Ὀδυσ(σ)ῆος, ὁ – Odysseus, Held, der für seine Klugheit bekannt ist

Ἑρμείας, Ἑρμείαο, ὁ – Hermes, einer der olympischen Götter

Ὠγυγίη, Ὠγυγίης, ἡ – Ogygia, Insel der Kalypso, auf der Odysseus festgehalten wird

νύμφη, νύμφης, ἡ – die Nymphe, gemeint: Kalypso

Ἰθάκηνδε – nach Ithaka – von Ἰθάκη, Ἰθάκης, ἡ; Ithaka, Insel im ionischen Meer und Herrschaftsgebiet des Odysseus

Ἀχαιοί, Ἀχαιῶν, οἱ – Achaier, die Griechen

Σπάρτη, Σπάρτης, ἡ – Sparta, Hauptstadt Lakoniens und Herrschaftsgebiet des Menelaos

Πύλος, Πύλου, ὁ/ἡ – Pylos, die Stadt des Nestor

s. auch:

S. West, Die Odyssee: Inhalt und Aufbau, in: J. Latacz - T. Greub - P. Blome - A. Wieczorek (Hrsg.), Homer. Der Mythos von Troja in Dichtung und Kunst (München 2008) 139-150.

ἧος ὁ ταῦθ᾽ ὥρμαινε κατὰ φρένα καὶ κατὰ θυμόν,     120 
ἐκ δ᾽ Ἑλένη θαλάμοιο θυώδεος ὑψορόφοιο
ἤλυθεν Ἀρτέμιδι χρυσηλακάτῳ ἐικυῖα.

αὐτίκα δ᾽ ἥ γ᾽ ἐπέεσσι πόσιν ἐρέεινεν ἕκαστα:
‘ἴδμεν δή, Μενέλαε διοτρεφές, οἵ τινες οἵδε
ἀνδρῶν εὐχετόωνται ἱκανέμεν ἡμέτερον δῶ;
ψεύσομαι ἦ ἔτυμον ἐρέω; κέλεται δέ με θυμός.     140 
οὐ γάρ πώ τινά φημι ἐοικότα ὧδε ἰδέσθαι
οὔτ᾽ ἄνδρ᾽ οὔτε γυναῖκα, σέβας μ᾽ ἔχει εἰσορόωσαν,
ὡς ὅδ᾽ Ὀδυσσῆος μεγαλήτορος υἷι ἔοικε,
Τηλεμάχῳ, τὸν ἔλειπε νέον γεγαῶτ᾽ ἐνὶ οἴκῳ
κεῖνος ἀνήρ, ὅτ᾽ ἐμεῖο κυνώπιδος εἵνεκ᾽ Ἀχαιοὶ     145 
ἤλθεθ᾽ ὑπὸ Τροίην πόλεμον θρασὺν ὁρμαίνοντες.’
τὴν δ᾽ ἀπαμειβόμενος προσέφη ξανθὸς Μενέλαος:
‘οὕτω νῦν καὶ ἐγὼ νοέω, γύναι, ὡς σὺ ἐίσκεις:
κείνου γὰρ τοιοίδε πόδες τοιαίδε τε χεῖρες
ὀφθαλμῶν τε βολαὶ κεφαλή τ᾽ ἐφύπερθέ τε χαῖται.     150
καὶ νῦν ἦ τοι ἐγὼ μεμνημένος ἀμφ᾽ Ὀδυσῆι
μυθεόμην, ὅσα κεῖνος ὀιζύσας ἐμόγησεν
ἀμφ᾽ ἐμοί, αὐτὰρ ὁ πικρὸν ὑπ᾽ ὀφρύσι δάκρυον εἶβε,
χλαῖναν πορφυρέην ἄντ᾽ ὀφθαλμοῖιν ἀνασχών.’

Anmerkungen:

Ἑλένη, Ἑλένης, ἡ – Helena, Ehefrau des Menelaos und Auslöser für den Trojanischen Krieg

Ἄρτεμις, Ἀρτέμιδος, ἡ – Artemis, Göttin der Jagd

Μενέλαος, Μενελάου, ὁ – Menelaos, König von Sparta und Ehemann Helenas

Ὀδυσ(σ)εύς, Ὀδυσ(σ)ῆος, ὁ – Odysseus, Held, der für seine Klugheit bekannt ist

Τηλέμαχος, Τηλεμάχου, ὁ – Telemachos, Sohn des Odysseus

Ἀχαιοί, Ἀχαιῶν, οἱ – Achaier, die Griechen

Τροίη, Τροίης, ἡ – Troja, Stadt in Kleinasien und Schauplatz des trojanischen Krieges

s. auch:

Attischer Lekythos mit der Darstellung der Heimführung Helenas durch Menelaos, spätarchaisch, Staatliche Museen zu Berlin, Inv. Nr. 3253.

Zur Vertiefung:

Hier gelangen Sie zur vollen Stelle.

οἱ δὲ θεοὶ θῶκόνδε καθίζανον, ἐν δ᾽ ἄρα τοῖσι
Ζεὺς ὑψιβρεμέτης, οὗ τε κράτος ἐστὶ μέγιστον.
5 τοῖσι δ᾽ Ἀθηναίη λέγε κήδεα πόλλ᾽ Ὀδυσῆος
μνησαμένη: μέλε γάρ οἱ ἐὼν ἐν δώμασι νύμφης:
‘Ζεῦ πάτερ ἠδ᾽ ἄλλοι μάκαρες θεοὶ αἰὲν ἐόντες,
μή τις ἔτι πρόφρων ἀγανὸς καὶ ἤπιος ἔστω
σκηπτοῦχος βασιλεύς, μηδὲ φρεσὶν αἴσιμα εἰδώς,
ἀλλ᾽ αἰεὶ χαλεπός τ᾽ εἴη καὶ αἴσυλα ῥέζοι:     10 
ὡς οὔ τις μέμνηται Ὀδυσσῆος θείοιο
λαῶν οἷσιν ἄνασσε, πατὴρ δ᾽ ὣς ἤπιος ἦεν.
ἀλλ᾽ ὁ μὲν ἐν νήσῳ κεῖται κρατέρ᾽ ἄλγεα πάσχων
νύμφης ἐν μεγάροισι Καλυψοῦς, ἥ μιν ἀνάγκῃ
ἴσχει: ὁ δ᾽ οὐ δύναται ἣν πατρίδα γαῖαν ἱκέσθαι:     15 
οὐ γάρ οἱ πάρα νῆες ἐπήρετμοι καὶ ἑταῖροι,
οἵ κέν μιν πέμποιεν ἐπ᾽ εὐρέα νῶτα θαλάσσης.
νῦν αὖ παῖδ᾽ ἀγαπητὸν ἀποκτεῖναι μεμάασιν
οἴκαδε νισόμενον: ὁ δ᾽ ἔβη μετὰ πατρὸς ἀκουὴν
ἐς Πύλον ἠγαθέην ἠδ᾽ ἐς Λακεδαίμονα δῖαν.’     20 
τὴν δ᾽ ἀπαμειβόμενος προσέφη νεφεληγερέτα Ζεύς:
‘τέκνον ἐμόν, ποῖόν σε ἔπος φύγεν ἕρκος ὀδόντων.
οὐ γὰρ δὴ τοῦτον μὲν ἐβούλευσας νόον αὐτή,
ὡς ἦ τοι κείνους Ὀδυσεὺς ἀποτίσεται ἐλθών;
Τηλέμαχον δὲ σὺ πέμψον ἐπισταμένως, δύνασαι γάρ,     25 
ὥς κε μάλ᾽ ἀσκηθὴς ἣν πατρίδα γαῖαν ἵκηται,
μνηστῆρες δ᾽ ἐν νηὶ: παλιμπετὲς ἀπονέωνται.’

Anmerkungen:

Ζεύς, Διός, ὁ – Zeus, der Oberste der Götter

Ἀθηναίη, Ἀθηναίης, ἡ – Athene, Göttin der Weisheit und der Strategie im Kampf

Ὀδυσ(σ)εύς, Ὀδυσ(σ)ῆος, ὁ – Odysseus, Held, der für seine Klugheit bekannt ist

Καλυψώ, Καλυψοῦς, ἡ – Kalypso; Nymphe, die Odysseus auf ihrer Insel Ogygia festhält

Πύλος, Πύλου, ὁ/ἡ – Pylos, die Stadt des Nestor

Λακεδαίμων, Λακεδαίμονος, ἡ – Lakedaimon, ein anderer Name für Sparta

Τηλέμαχος, Τηλεμάχου, ὁ – Telemachos, Sohn des Odysseus

s. auch:

S. West, Die Odyssee: Inhalt und Aufbau, in: J. Latacz - T. Greub - P. Blome - A. Wieczorek (Hrsg.), Homer. Der Mythos von Troja in Dichtung und Kunst (München 2008) 139-150.

Zeichnung “Die Götterversammlung” (J. Flaxman, 1805)

Zur Vertiefung:

Hier gelangen Sie zur vollen Stelle.

αὐτὰρ ἐπεὶ δείπνησε καὶ ἤραρε θυμὸν ἐδωδῇ,     95 
καὶ τότε δή μιν ἔπεσσιν ἀμειβόμενος προσέειπεν:
‘εἰρωτᾷς μ᾽ ἐλθόντα θεὰ θεόν: αὐτὰρ ἐγώ τοι
νημερτέως τὸν μῦθον ἐνισπήσω: κέλεαι γάρ.
Ζεὺς ἐμέ γ᾽ ἠνώγει δεῦρ᾽ ἐλθέμεν οὐκ ἐθέλοντα:
τίς δ᾽ ἂν ἑκὼν τοσσόνδε διαδράμοι ἁλμυρὸν ὕδωρ     100 
ἄσπετον; οὐδέ τις ἄγχι βροτῶν πόλις, οἵ τε θεοῖσιν
ἱερά τε ῥέζουσι καὶ ἐξαίτους ἑκατόμβας.
ἀλλὰ μάλ᾽ οὔ πως ἔστι Διὸς νόον αἰγιόχοιο
οὔτε παρεξελθεῖν ἄλλον θεὸν οὔθ᾽ ἁλιῶσαι.
φησί τοι ἄνδρα παρεῖναι ὀιζυρώτατον ἄλλων,     105 
τῶν ἀνδρῶν, οἳ ἄστυ πέρι Πριάμοιο μάχοντο
εἰνάετες, δεκάτῳ δὲ πόλιν πέρσαντες ἔβησαν
οἴκαδ᾽: ἀτὰρ ἐν νόστῳ Ἀθηναίην ἀλίτοντο,
ἥ σφιν ἐπῶρσ᾽ ἄνεμόν τε κακὸν καὶ κύματα μακρά.
ἔνθ᾽ ἄλλοι μὲν πάντες ἀπέφθιθεν ἐσθλοὶ ἑταῖροι,     110 
τὸν δ᾽ ἄρα δεῦρ᾽ ἄνεμός τε φέρων καὶ κῦμα πέλασσε.
τὸν νῦν σ᾽ ἠνώγειν ἀποπεμπέμεν ὅττι τάχιστα:
οὐ γάρ οἱ τῇδ᾽ αἶσα φίλων ἀπονόσφιν ὀλέσθαι,
ἀλλ᾽ ἔτι οἱ μοῖρ᾽ ἐστὶ φίλους τ᾽ ἰδέειν καὶ ἱκέσθαι
οἶκον ἐς ὑψόροφον καὶ ἑὴν ἐς πατρίδα γαῖαν.’     115 

Anmerkungen:

Ζεύς, Διός, ὁ – Zeus, der Oberste der Götter

αἰγιόχος, αἰγιόχοιο, ὁ – der „Ägistragende“, Beiname des Zeus

Πρίαμος, Πριάμοιο, ὁ – Priamos, Herrscher Trojas

Ἀθηναίη, Ἀθηναίης, ἡ – Athene, Göttin der Weisheit und der Strategie im Kampf

s. auch:

M. Baltes, Hermes bei Kalypso (Od. ε 43-148), Würzburger Jahrbücher für die Altertumswissenschaft 1978,4, 7-26.

Zur Vertiefung:

Hier gelangen Sie zur vollen Stelle.

τὸν δ᾽ ἄρ᾽ ἐπ᾽ ἀκτῆς εὗρε καθήμενον: οὐδέ ποτ᾽ ὄσσε
δακρυόφιν τέρσοντο, κατείβετο δὲ γλυκὺς αἰὼν
νόστον ὀδυρομένῳ, ἐπεὶ οὐκέτι ἥνδανε νύμφη.
ἀλλ᾽ ἦ τοι νύκτας μὲν ἰαύεσκεν καὶ ἀνάγκῃ
ἐν σπέσσι γλαφυροῖσι παρ᾽ οὐκ ἐθέλων ἐθελούσῃ:    155 
ἤματα δ᾽ ἂμ πέτρῃσι καὶ ἠιόνεσσι καθίζων
δάκρυσι καὶ στοναχῇσι καὶ ἄλγεσι θυμὸν ἐρέχθων
πόντον ἐπ᾽ ἀτρύγετον δερκέσκετο δάκρυα λείβων.

Anmerkungen:

νύμφη, νύμφης, ἡ – Nymphe, gemeint: Kalypso, die Odysseus auf ihrer Insel Ogygia festhält

s. auch:

Gemälde “Odysseus und Kalypso” (Arnold Böcklin, 1882)

αὐτὰρ ἐπεὶ τάρπησαν ἐδητύος ἠδὲ ποτῆτος,
τοῖς ἄρα μύθων ἦρχε Καλυψώ, δῖα θεάων:
‘διογενὲς Λαερτιάδη, πολυμήχαν᾽ Ὀδυσσεῦ,
οὕτω δὴ οἶκόνδε φίλην ἐς πατρίδα γαῖαν
αὐτίκα νῦν ἐθέλεις ἰέναι; σὺ δὲ χαῖρε καὶ ἔμπης.     205 
εἴ γε μὲν εἰδείης σῇσι φρεσὶν ὅσσα τοι αἶσα
κήδε᾽ ἀναπλῆσαι, πρὶν πατρίδα γαῖαν ἱκέσθαι,
ἐνθάδε κ᾽ αὖθι μένων σὺν ἐμοὶ τόδε δῶμα φυλάσσοις
ἀθάνατός τ᾽ εἴης, ἱμειρόμενός περ ἰδέσθαι
σὴν ἄλοχον, τῆς τ᾽ αἰὲν ἐέλδεαι ἤματα πάντα.      210 
οὐ μέν θην κείνης γε χερείων εὔχομαι εἶναι,
οὐ δέμας οὐδὲ φυήν, ἐπεὶ οὔ πως οὐδὲ ἔοικεν
θνητὰς ἀθανάτῃσι δέμας καὶ εἶδος ἐρίζειν.’
τὴν δ᾽ ἀπαμειβόμενος προσέφη πολύμητις Ὀδυσσεύς:
‘πότνα θεά, μή μοι τόδε χώεο: οἶδα καὶ αὐτὸς      215 
πάντα μάλ᾽, οὕνεκα σεῖο περίφρων Πηνελόπεια
εἶδος ἀκιδνοτέρη μέγεθός τ᾽ εἰσάντα ἰδέσθαι:
ἡ μὲν γὰρ βροτός ἐστι, σὺ δ᾽ ἀθάνατος καὶ ἀγήρως.
ἀλλὰ καὶ ὣς ἐθέλω καὶ ἐέλδομαι ἤματα πάντα
οἴκαδέ τ᾽ ἐλθέμεναι καὶ νόστιμον ἦμαρ ἰδέσθαι.      220 
εἰ δ᾽ αὖ τις ῥαίῃσι θεῶν ἐνὶ οἴνοπι πόντῳ,
τλήσομαι ἐν στήθεσσιν ἔχων ταλαπενθέα θυμόν:
ἤδη γὰρ μάλα πολλὰ πάθον καὶ πολλὰ μόγησα
κύμασι καὶ πολέμῳ: μετὰ καὶ τόδε τοῖσι γενέσθω.’

Anmerkungen:

Καλυψώ, Καλυψοῦς, ἡ – Kalypso; Nymphe, die Odysseus auf ihrer Insel Ogygia festhält

Λαερτιάδης, Λαερτιάδου, ὁ – der Laertes-Sohn, gemeint: Odysseus

Ὀδυσσεὺς, Ὀδυσσέως, ὁ – Odysseus, Held, der für seine Klugheit bekannt ist

Πηνελόπεια, Πηνελoπείης, ἡ – Penelope, Ehefrau des Odysseus und Mutter des Telemachos

s. auch:

J. N. Diana, Calypso as a figure of Death in the Odyssee: The duality of the Calypso Episode, in: S. R. Piedrabuena u. a. (Hrsg.), Approaches to Greek and Latin language, literature and history (Cambridge 2019) 43-72. 

ἡ δ᾽ ἀνέμου ὡς πνοιὴ ἐπέσσυτο δέμνια κούρης,     20 
στῆ δ᾽ ἄρ᾽ ὑπὲρ κεφαλῆς, καί μιν πρὸς μῦθον ἔειπεν,
εἰδομένη κούρῃ ναυσικλειτοῖο Δύμαντος,
ἥ οἱ ὁμηλικίη μὲν ἔην, κεχάριστο δὲ θυμῷ.
τῇ μιν ἐεισαμένη προσέφη γλαυκῶπις Ἀθήνη:
‘Ναυσικάα, τί νύ σ᾽ ὧδε μεθήμονα γείνατο μήτηρ;     25 
εἵματα μέν τοι κεῖται ἀκηδέα σιγαλόεντα,
σοὶ δὲ γάμος σχεδόν ἐστιν, ἵνα χρὴ καλὰ μὲν αὐτὴν
ἕννυσθαι, τὰ δὲ τοῖσι παρασχεῖν, οἵ κέ σ᾽ ἄγωνται.
ἐκ γάρ τοι τούτων φάτις ἀνθρώπους ἀναβαίνει
ἐσθλή, χαίρουσιν δὲ πατὴρ καὶ πότνια μήτηρ.     30 
ἀλλ᾽ ἴομεν πλυνέουσαι ἅμ᾽ ἠοῖ φαινομένηφι:
καί τοι ἐγὼ συνέριθος ἅμ᾽ ἕψομαι, ὄφρα τάχιστα
ἐντύνεαι, ἐπεὶ οὔ τοι ἔτι δὴν παρθένος ἔσσεαι:
ἤδη γάρ σε μνῶνται ἀριστῆες κατὰ δῆμον
πάντων Φαιήκων, ὅθι τοι γένος ἐστὶ καὶ αὐτῇ.      35 
ἀλλ᾽ ἄγ᾽ ἐπότρυνον πατέρα κλυτὸν ἠῶθι πρὸ
ἡμιόνους καὶ ἄμαξαν ἐφοπλίσαι, ἥ κεν ἄγῃσι
ζῶστρά τε καὶ πέπλους καὶ ῥήγεα σιγαλόεντα.
καὶ δὲ σοὶ ὧδ᾽ αὐτῇ πολὺ κάλλιον ἠὲ πόδεσσιν
ἔρχεσθαι: πολλὸν γὰρ ἀπὸ πλυνοί εἰσι πόληος.’     40 

Anmerkungen:

Δύμας, Δύμαντος, ὁ – Dymas, schiffskundiger Phaiake

Ἀθήνη, Ἀθήνας, ἡ – Athene, Göttin der Weisheit und der Strategie im Kampf

Ναυσικάα, Ναυσικάας, ἡ – Nausikaa, phaiakische Prinzessin und Tochter des Alkinoos

Φαίηκες, Φαιήκων, οἱ – die Phaiaken, fiktives Volk, das auf der Insel Scheria lebt

s. auch:

Gemälde “Nausicaa” (L. J. Simon, 1915)

ὣς Ὀδυσεὺς κούρῃσιν ἐυπλοκάμοισινἔμελλε     135 
μίξεσθαι, γυμνός περ ἐών: χρειὼ γὰρ ἵκανε.
σμερδαλέος δ᾽ αὐτῇσι φάνη κεκακωμένος ἅλμῃ,
τρέσσαν δ᾽ ἄλλυδις ἄλλη ἐπ᾽ ἠιόνας προὐχούσας:
οἴη δ᾽ Ἀλκινόου θυγάτηρ μένε: τῇ γὰρ Ἀθήνη
θάρσος ἐνὶ φρεσὶ θῆκε καὶ ἐκ δέος εἵλετο γυίων.     140 
στῆ δ᾽ ἄντα σχομένη: ὁ δὲ μερμήριξεν Ὀδυσσεύς,
ἢ γούνων λίσσοιτο λαβὼν ἐυώπιδα κούρην,
ἦ αὔτως ἐπέεσσιν ἀποσταδὰ μειλιχίοισι
λίσσοιτ᾽, εἰ δείξειε πόλιν καὶ εἵματα δοίη.
ὣς ἄρα οἱ φρονέοντι δοάσσατο κέρδιον εἶναι,     145
λίσσεσθαι ἐπέεσσιν ἀποσταδὰ μειλιχίοισι,
μή οἱ γοῦνα λαβόντι χολώσαιτο φρένα κούρη.
αὐτίκα μειλίχιον καὶ κερδαλέον φάτο μῦθον.
‘γουνοῦμαί σε, ἄνασσα: θεός νύ τις, ἦ βροτός ἐσσι;
εἰ μέν τις θεός ἐσσι, τοὶ οὐρανὸν εὐρὺν ἔχουσιν,     150 
Ἀρτέμιδί σε ἐγώ γε, Διὸς κούρῃ μεγάλοιο,
εἶδός τε μέγεθός τε φυήν τ᾽ ἄγχιστα ἐίσκω:
εἰ δέ τίς ἐσσι βροτῶν, τοὶ ἐπὶ χθονὶ ναιετάουσιν,
τρὶς μάκαρες μὲν σοί γε πατὴρ καὶ πότνια μήτηρ,
τρὶς μάκαρες δὲ κασίγνητοι: μάλα πού σφισι θυμὸς     155 
αἰὲν ἐυφροσύνῃσιν ἰαίνεται εἵνεκα σεῖο,
λευσσόντων τοιόνδε θάλος χορὸν εἰσοιχνεῦσαν.
κεῖνος δ᾽ αὖ περὶ κῆρι μακάρτατος ἔξοχον ἄλλων,
ὅς κέ σ᾽ ἐέδνοισι βρίσας οἶκόνδ᾽ ἀγάγηται.
οὐ γάρ πω τοιοῦτον ἴδον βροτὸν ὀφθαλμοῖσιν,     160 
οὔτ᾽ ἄνδρ᾽ οὔτε γυναῖκα: σέβας μ᾽ ἔχει εἰσορόωντα.’

Anmerkungen:

Ὀδυσ(σ)εύς, Ὀδυσ(σ)ῆος, ὁ – Odysseus, Held, der für seine Klugheit bekannt ist

Ἀλκίνοος, Ἀλκινόου, ὁ – Alkinoos, König der Phaiaken

Ἀλκινόου θυγάτηρ, ἡ – die Tochter des Alkonoos, gemeint: Nausikaa

Ἀθήνη, Ἀθήνας, ἡ – Athene, Göttin der Weisheit und der Strategie im Kampf

Ἄρτεμις, Ἀρτέμιδος, ἡ – Artemis, Göttin der Jagd

Ζεύς, Διός, ὁ – Zeus, der Oberste der Götter

s. auch:

Rotfigurige Halsamphora des Nausikaa-Malers, München, Museum antiker Kleinskunst.

οἱ δ᾽ ἄνεῳ ἐγένοντο, δόμον κάτα φῶτα ἰδόντες:
θαύμαζον δ᾽ ὁρόωντες. ὁ δὲ λιτάνευεν Ὀδυσσεύς:     145 
‘Ἀρήτη, θύγατερ Ῥηξήνορος ἀντιθέοιο,
σόν τε πόσιν σά τε γούναθ᾽ ἱκάνω πολλὰ μογήσας
τούσδε τε δαιτυμόνας: τοῖσιν θεοὶ ὄλβια δοῖεν
ζωέμεναι, καὶ παισὶν ἐπιτρέψειεν ἕκαστος
κτήματ᾽ ἐνὶ μεγάροισι γέρας θ᾽ ὅ τι δῆμος ἔδωκεν:     150 
αὐτὰρ ἐμοὶ πομπὴν ὀτρύνετε πατρίδ᾽ ἱκέσθαι
θᾶσσον, ἐπεὶ δὴ δηθὰ φίλων ἄπο πήματα πάσχω.’
ὣς εἰπὼν κατ᾽ ἄρ᾽ ἕζετ᾽ ἐπ᾽ ἐσχάρῃ ἐν κονίῃσιν
πὰρ πυρί: οἱ δ᾽ ἄρα πάντες ἀκὴν ἐγένοντο σιωπῇ.
ὀψὲ δὲ δὴ μετέειπε γέρων ἥρως Ἐχένηος,     155
ὃς δὴ Φαιήκων ἀνδρῶν προγενέστερος ἦεν
καὶ μύθοισι κέκαστο, παλαιά τε πολλά τε εἰδώς:
ὅ σφιν ἐὺ φρονέων ἀγορήσατο καὶ μετέειπεν:
‘Ἀλκίνο᾽, οὐ μέν τοι τόδε κάλλιον, οὐδὲ ἔοικε,
ξεῖνον μὲν χαμαὶ ἧσθαι ἐπ᾽ ἐσχάρῃ ἐν κονίῃσιν,      160 
οἵδε δὲ σὸν μῦθον ποτιδέγμενοι ἰσχανόωνται.
ἄλλ᾽ ἄγε δὴ ξεῖνον μὲν ἐπὶ θρόνου ἀργυροήλου
εἷσον ἀναστήσας, σὺ δὲ κηρύκεσσι κέλευσον
οἶνον ἐπικρῆσαι, ἵνα καὶ Διὶ τερπικεραύνῳ
σπείσομεν, ὅς θ᾽ ἱκέτῃσιν ἅμ᾽ αἰδοίοισιν ὀπηδεῖ:     165 
δόρπον δὲ ξείνῳ ταμίη δότω ἔνδον ἐόντων.’

Anmerkungen:

Ὀδυσσεύς, Ὀδυσσέως, ὁ – Odysseus, Held, der für seine Klugheit bekannt ist

Ἀρήτη, Ἀρήτην, ἡ – Arete, Königin der Phaiaken und Ehefrau des Alkinoos

Ἀλκίνοος, Ἀλκινόου, ὁ – Alkinoos, König der Phaiaken

Ῥηξήνωρ Ῥηξήνορος, ὁ – Rhexenor, Bruder des Alkinoos und Vater der Arete

Ἐχένηος, Ἐχενήου, ὁ – Echeneos, ältester der phaiakischen Fürsten

Φαίηκες, Φαιήκων, οἱ – die Phaiaken, fiktives Volk, das auf der Insel Scheria lebt

Ἀλκίνοος, Ἀλκινόου, ὁ – Alkinoos, König der Phaiaken

Ζεύς, Διός, ὁ – Zeus, der Oberste der Götter

s. auch:

G. Radke-Uhlmann, Odysseus bei den Phäaken – Studien zur Heimkehrerhandlung in den Apologoi der Odyssee, in: M. Meier-Brügger (Hrsg.), Homer, gedeutet durch ein großes Lexikon, Abhandlungen der der Akademie der Wissenschaften zu Göttingen Neue Folge Bd. 21 (Berlin 2012) 215-238.

Zur Vertiefung:

Hier gelangen Sie zur vollen Stelle.

τὸν δ᾽ ἀπαμειβόμενος προσέφη πολύμητις Ὀδυσσεύς:
‘Ἀλκίνο᾽, ἄλλο τί τοι μελέτω φρεσίν: οὐ γὰρ ἐγώ γε
ἀθανάτοισιν ἔοικα, τοὶ οὐρανὸν εὐρὺν ἔχουσιν,
οὐ δέμας οὐδὲ φυήν, ἀλλὰ θνητοῖσι βροτοῖσιν.     210 
οὕς τινας ὑμεῖς ἴστε μάλιστ᾽ ὀχέοντας ὀιζὺν
ἀνθρώπων, τοῖσίν κεν ἐν ἄλγεσιν ἰσωσαίμην.
καὶ δ᾽ ἔτι κεν καὶ μᾶλλον ἐγὼ κακὰ μυθησαίμην,
ὅσσα γε δὴ ξύμπαντα θεῶν ἰότητι μόγησα.
ἀλλ᾽ ἐμὲ μὲν δορπῆσαι ἐάσατε κηδόμενόν περ:     215 
οὐ γάρ τι στυγερῇ ἐπὶ γαστέρι κύντερον ἄλλο
ἔπλετο, ἥ τ᾽ ἐκέλευσεν ἕο μνήσασθαι ἀνάγκῃ
καὶ μάλα τειρόμενον καὶ ἐνὶ φρεσὶ πένθος ἔχοντα,
ὡς καὶ ἐγὼ πένθος μὲν ἔχω φρεσίν, ἡ δὲ μάλ᾽ αἰεὶ
ἐσθέμεναι κέλεται καὶ πινέμεν, ἐκ δέ με πάντων     220 
ληθάνει ὅσσ᾽ ἔπαθον, καὶ ἐνιπλησθῆναι ἀνώγει.
ὑμεῖς δ᾽ ὀτρύνεσθαι ἅμ᾽ ἠοῖ φαινομένηφιν,
ὥς κ᾽ ἐμὲ τὸν δύστηνον ἐμῆς ἐπιβήσετε πάτρης
καί περ πολλὰ παθόντα: ἰδόντα με καὶ λίποι αἰὼν
κτῆσιν ἐμήν, δμῶάς τε καὶ ὑψερεφὲς μέγα δῶμα.’     225 
ὣς ἔφαθ᾽, οἱ δ᾽ ἄρα πάντες ἐπῄνεον ἠδ᾽ ἐκέλευον
πεμπέμεναι τὸν ξεῖνον, ἐπεὶ κατὰ μοῖραν ἔειπεν.

Anmerkungen:

Ὀδυσσεύς, Ὀδυσσέως, ὁ – Odysseus, Held, der für seine Klugheit bekannt ist

Ἀλκίνοος, Ἀλκινόου, ὁ – Alkinoos, König der Phaiaken

s. auch:

G. Radke-Uhlmann, Odysseus bei den Phäaken – Studien zur Heimkehrerhandlung in den Apologoi der Odyssee, in: M. Meier-Brügger (Hrsg.), Homer, gedeutet durch ein großes Lexikon, Abhandlungen der der Akademie der Wissenschaften zu Göttingen Neue Folge Bd. 21 (Berlin 2012) 215-238.

αὐτὰρ ἐπεὶ πόσιος καὶ ἐδητύος ἐξ ἔρον ἕντο,
μοῦσ᾽ ἄρ᾽ ἀοιδὸν ἀνῆκεν ἀειδέμεναι κλέα ἀνδρῶν,
οἴμης τῆς τότ᾽ ἄρα κλέος οὐρανὸν εὐρὺν ἵκανε,
νεῖκος Ὀδυσσῆος καὶ Πηλεΐδεω Ἀχιλῆος,     75 
ὥς ποτε δηρίσαντο θεῶν ἐν δαιτὶ θαλείῃ
ἐκπάγλοις ἐπέεσσιν, ἄναξ δ᾽ ἀνδρῶν Ἀγαμέμνων
χαῖρε νόῳ, ὅ τ᾽ ἄριστοι Ἀχαιῶν δηριόωντο.
ὣς γάρ οἱ χρείων μυθήσατο Φοῖβος Ἀπόλλων
Πυθοῖ ἐν ἠγαθέῃ, ὅθ᾽ ὑπέρβη λάινον οὐδὸν     80 
χρησόμενος: τότε γάρ ῥα κυλίνδετο πήματος ἀρχὴ
Τρωσί τε καὶ Δαναοῖσι Διὸς μεγάλου διὰ βουλάς.
ταῦτ᾽ ἄρ᾽ ἀοιδὸς ἄειδε περικλυτός: αὐτὰρ Ὀδυσσεὺς
πορφύρεον μέγα φᾶρος ἑλὼν χερσὶ στιβαρῇσι
κὰκ κεφαλῆς εἴρυσσε, κάλυψε δὲ καλὰ πρόσωπα:     85 
αἴδετο γὰρ Φαίηκας ὑπ᾽ ὀφρύσι δάκρυα λείβων.
ἦ τοι ὅτε λήξειεν ἀείδων θεῖος ἀοιδός,
δάκρυ ὀμορξάμενος κεφαλῆς ἄπο φᾶρος ἕλεσκε
καὶ δέπας ἀμφικύπελλον ἑλὼν σπείσασκε θεοῖσιν:
αὐτὰρ ὅτ᾽ ἂψ ἄρχοιτο καὶ ὀτρύνειαν ἀείδειν     90 
Φαιήκων οἱ ἄριστοι, ἐπεὶ τέρποντ᾽ ἐπέεσσιν,
ἂψ Ὀδυσεὺς κατὰ κρᾶτα καλυψάμενος γοάασκεν.
ἔνθ᾽ ἄλλους μὲν πάντας ἐλάνθανε δάκρυα λείβων,
Ἀλκίνοος δέ μιν οἶος ἐπεφράσατ᾽ ἠδ᾽ ἐνόησεν
ἥμενος ἄγχ᾽ αὐτοῦ, βαρὺ δὲ στενάχοντος ἄκουσεν.     95

Anmerkungen:

Ὀδυσ(σ)εύς, Ὀδυσ(σ)ῆος, ὁ – Odysseus, Held, der für seine Klugheit bekannt ist 

Πηλεΐδης, Πηλεΐδεω, ὁ – der Peleus-Sohn, gemeint: Achill

Ἀχιλεύς, Ἀχιλῆος, ὁ – Achill, stärkster Kämpfer auf der Seite der Griechen

Ἀγαμέμνων, Ἀγαμέμνονος, ὁ – Agamemnon, Oberbefehlshaber der Griechen

Ἀχαιοί, Ἀχαιῶν, οἱ – Achaier, die Griechen

Φοῖβος, Φοίβου, ὁ – Phoibos, Beiname des Apollon

Ἀπόλλων, Ἀπόλλωνος, ὁ – Apollon, Gott des Lichts, der Künste und der Heilung

Πυθοῖ– in Pytho/in Delphi – Lokativ von Πυθώ, Πυτοῦς, ἡ

Τρῶες, Τρώων, οἱ – Trojaner, Einwohner Trojas, Schauplatz des trojanischen Krieges

Δαναοί, Δαναῶν, οἱ – Danaer, die Griechen

Ζεύς, Διός, ὁ – Zeus, der Oberste der Götter

Φαίηκες, Φαιήκων, οἱ – die Phaiaken, fiktives Volk, das auf der Insel Scheria lebt

Ἀλκίνοος, Ἀλκινόου, ὁ – Alkinoos, König der Phaiaken

s. auch:

Gemälde “Odysseus am Hof des Alkinoos” (Francesco Hayez, 1815).

G. Radke-Uhlmann, Odysseus bei den Phäaken – Studien zur Heimkehrerhandlung in den Apologoi der Odyssee, in: M. Meier-Brügger (Hrsg.), Homer, gedeutet durch ein großes Lexikon, Abhandlungen der der Akademie der Wissenschaften zu Göttingen Neue Folge Bd. 21 (Berlin 2012) 215-238.

αὐτὰρ ἐπεὶ δὴ πάντες ἐτέρφθησαν φρέν᾽ ἀέθλοις,
τοῖς ἄρα Λαοδάμας μετέφη πάϊς Ἀλκινόοιο:
‘δεῦτε, φίλοι, τὸν ξεῖνον ἐρώμεθα εἴ τιν᾽ ἄεθλον
οἶδέ τε καὶ δεδάηκε. φυήν γε μὲν οὐ κακός ἐστι,
μηρούς τε κνήμας τε καὶ ἄμφω χεῖρας ὕπερθεν     135
αὐχένα τε στιβαρὸν μέγα τε σθένος: οὐδέ τι ἥβης
δεύεται, ἀλλὰ κακοῖσι συνέρρηκται πολέεσσιν:
οὐ γὰρ ἐγώ γέ τί φημι κακώτερον ἄλλο θαλάσσης
ἄνδρα γε συγχεῦαι, εἰ καὶ μάλα καρτερὸς εἴη.’
τὸν δ᾽ αὖτ᾽ Εὐρύαλος ἀπαμείβετο φώνησέν τε:     140 
‘Λαοδάμα, μάλα τοῦτο ἔπος κατὰ μοῖραν ἔειπες.
αὐτὸς νῦν προκάλεσσαι ἰὼν καὶ πέφραδε μῦθον.’
αὐτὰρ ἐπεὶ τό γ᾽ ἄκουσ᾽ ἀγαθὸς πάϊς Ἀλκινόοιο,
στῆ ῥ᾽ ἐς μέσσον ἰὼν καὶ Ὀδυσσῆα προσέειπε:
‘δεῦρ᾽ ἄγε καὶ σύ, ξεῖνε πάτερ, πείρησαι ἀέθλων,     145 
εἴ τινά που δεδάηκας: ἔοικε δέ σ᾽ ἴδμεν ἀέθλους:
οὐ μὲν γὰρ μεῖζον κλέος ἀνέρος ὄφρα κ᾽ ἔῃσιν,
ἤ ὅ τι ποσσίν τε ῥέξῃ καὶ χερσὶν ἑῇσιν.
ἀλλ᾽ ἄγε πείρησαι, σκέδασον δ᾽ ἀπὸ κήδεα θυμοῦ.
σοὶ δ᾽ ὁδὸς οὐκέτι δηρὸν ἀπέσσεται, ἀλλά τοι ἤδη     150 
νηῦς τε κατείρυσται καὶ ἐπαρτέες εἰσὶν ἑταῖροι.’
τὸν δ᾽ ἀπαμειβόμενος προσέφη πολύμητις Ὀδυσσεύς:
‘Λαοδάμα, τί με ταῦτα κελεύετε κερτομέοντες;
κήδεά μοι καὶ μᾶλλον ἐνὶ φρεσὶν ἤ περ ἄεθλοι,
ὃς πρὶν μὲν μάλα πολλὰ πάθον καὶ πολλὰ μόγησα,     155
νῦν δὲ μεθ᾽ ὑμετέρῃ ἀγορῇ νόστοιο χατίζων
ἧμαι, λισσόμενος βασιλῆά τε πάντα τε δῆμον.’

Anmerkungen:

Λαοδάμας, Λαοδάμαντος, ὁ – Laodamas, Sohn des Alkinoos

Ἀλκίνοος, Ἀλκινόοιο, ὁ – Alkinoos, König der Phaiaken

πάϊς Ἀλκινόοιο, ὁ – der Sohn des Alkinoos, gemeint: Laodamas

Εὐρύαλος, Εὐρυάλου, ὁ – Eurylaos, Phaiake

Ὀδυσσεύς, Ὀδυσσῆος, ὁ – Odysseus, Held, der für seine Klugheit bekannt ist

s. auch:

G. Radke-Uhlmann, Odysseus bei den Phäaken – Studien zur Heimkehrerhandlung in den Apologoi der Odyssee, in: M. Meier-Brügger (Hrsg.), Homer, gedeutet durch ein großes Lexikon, Abhandlungen der der Akademie der Wissenschaften zu Göttingen Neue Folge Bd. 21 (Berlin 2012) 215-238.

Zur Vertiefung:

Hier gelangen Sie zur vollen Stelle.

εἴμ᾽ Ὀδυσεὺς Λαερτιάδης, ὃς πᾶσι δόλοισιν
ἀνθρώποισι μέλω, καί μευ κλέος οὐρανὸν ἵκει.     20 
ναιετάω δ᾽ Ἰθάκην ἐυδείελον: ἐν δ᾽ ὄρος αὐτῇ
Νήριτον εἰνοσίφυλλον, ἀριπρεπές: ἀμφὶ δὲ νῆσοι
πολλαὶ ναιετάουσι μάλα σχεδὸν ἀλλήλῃσι,
Δουλίχιόν τε Σάμη τε καὶ ὑλήεσσα Ζάκυνθος.
αὐτὴ δὲ χθαμαλὴ πανυπερτάτη εἰν ἁλὶ κεῖται     25 
πρὸς ζόφον, αἱ δέ τ᾽ ἄνευθε πρὸς ἠῶ τ᾽ ἠέλιόν τε,
τρηχεῖ᾽, ἀλλ᾽ ἀγαθὴ κουροτρόφος: οὔ τοι ἐγώ γε
ἧς γαίης δύναμαι γλυκερώτερον ἄλλο ἰδέσθαι.
ἦ μέν μ᾽ αὐτόθ᾽ ἔρυκε Καλυψώ, δῖα θεάων,
ἐν σπέσσι γλαφυροῖσι, λιλαιομένη πόσιν εἶναι:     30 
ὣς δ᾽ αὔτως Κίρκη κατερήτυεν ἐν μεγάροισιν
Αἰαίη δολόεσσα, λιλαιομένη πόσιν εἶναι:
ἀλλ᾽ ἐμὸν οὔ ποτε θυμὸν ἐνὶ στήθεσσιν ἔπειθον.
ὣς οὐδὲν γλύκιον ἧς πατρίδος οὐδὲ τοκήων
γίγνεται, εἴ περ καί τις ἀπόπροθι πίονα οἶκον     35 
γαίῃ ἐν ἀλλοδαπῇ ναίει ἀπάνευθε τοκήων.
εἰ δ᾽ ἄγε τοι καὶ νόστον ἐμὸν πολυκηδέ᾽ ἐνίσπω,
ὅν μοι Ζεὺς ἐφέηκεν ἀπὸ Τροίηθεν ἰόντι.’

Anmerkungen:

Ὀδυσεύς, Ὀδυσέως, ὁ – Odysseus, Held, der für seine Klugheit bekannt ist

Λαερτιάδης, Λαερτιάδου, ὁ – der Laertes-Sohn, gemeint: Odysseus

Ἰθάκη, Ἰθάκης, ἡ – Ithaka, Insel im ionischen Meer und Herrschaftsgebiet des Odysseus

Νήριτον, Νηρίτου, τό – Neriton, Gebirge im nördlichen Ithaka

Δουλίχιον, Δουλιχίου, τό – Doulichion, Insel in der Nähe Ithakas

Σάμη, Σάμης, ἡ – Same, Insel westlich von Ithaka

Ζάκυνθος, Ζακύνθου, ὁ – Zakynthos, Insel in der Nähe von Ithaka

Καλυψώ, Καλυψοῦς, ἡ – Kalypso; Nymphe, die Odysseus auf ihrer Insel Ogygia festhält

Κίρκη, Κίρκης, ἡ – Kirke, Zauberin, die Odysseus und seine Gefährten festgehalten hat

Αἰαίη, Αἰαίης, ἡ – Aiaia, Heimat von Kirke

Ζεύς, Διός, ὁ – Zeus, der Oberste der Götter

Τροίηθεν – von Troja her – von Τροίη, Τροίης, ἡ

s. auch:

Website zur Suche nach dem homerischen Ithaka: odysseus-unbound

H. Warnecke, Homers wilder Westen. Die historisch-geographische Wiedergeburt der Odyssee (Stuttgart 2018).

‘ὣς τότε μὲν πρόπαν ἦμαρ ἐς ἠέλιον καταδύντα
ἥμεθα δαινύμενοι κρέα τ᾽ ἄσπετα καὶ μέθυ ἡδύ:
οὐ γάρ πω νηῶν ἐξέφθιτο οἶνος ἐρυθρός,
ἀλλ᾽ ἐνέην: πολλὸν γὰρ ἐν ἀμφιφορεῦσιν ἕκαστοι
ἠφύσαμεν Κικόνων. ἱερὸν πτολίεθρον ἑλόντες.     165 
Κυκλώπων δ᾽ ἐς γαῖαν ἐλεύσσομεν ἐγγὺς ἐόντων,
καπνόν τ᾽ αὐτῶν τε φθογγὴν ὀίων τε καὶ αἰγῶν.

οἱ δ᾽ αἶψ᾽ εἴσβαινον καὶ ἐπὶ κληῖσι καθῖζον,
ἑξῆς δ᾽ ἑζόμενοι πολιὴν ἅλα τύπτον ἐρετμοῖς.     180 
ἀλλ᾽ ὅτε δὴ τὸν χῶρον ἀφικόμεθ᾽ ἐγγὺς ἐόντα,
ἔνθα δ᾽ ἐπ᾽ ἐσχατιῇ σπέος εἴδομεν ἄγχι θαλάσσης,
ὑψηλόν, δάφνῃσι κατηρεφές. ἔνθα δὲ πολλὰ
μῆλ᾽, ὄιές τε καὶ αἶγες, ἰαύεσκον: περὶ δ᾽ αὐλὴ
ὑψηλὴ δέδμητο κατωρυχέεσσι λίθοισι     185 
μακρῇσίν τε πίτυσσιν ἰδὲ δρυσὶν ὑψικόμοισιν.
ἔνθα δ᾽ ἀνὴρ ἐνίαυε πελώριος, ὅς ῥα τὰ μῆλα
οἶος ποιμαίνεσκεν ἀπόπροθεν: οὐδὲ μετ᾽ ἄλλους
πωλεῖτ᾽, ἀλλ᾽ ἀπάνευθεν ἐὼν ἀθεμίστια ᾔδη.
καὶ γὰρ θαῦμ᾽ ἐτέτυκτο πελώριον, οὐδὲ ἐῴκει     190 
ἀνδρί γε σιτοφάγῳ, ἀλλὰ ῥίῳ ὑλήεντι
ὑψηλῶν ὀρέων, ὅ τε φαίνεται οἶον ἀπ᾽ ἄλλων.

Anmerkungen:

Κίκονες, Κικόνων, οἱ – Kikonen, thrakischer Volksstamm, Verbündete der Trojaner

Κύκλωψ, Κυκλώπος, ὁ – Zyklop, einäugiges Riesenvolk

s. auch:

Relief mit Polyphem und Eros, Akademisches Kunstmuseum, Bonn, Deutschland, Inv.-Nr. 954.

Zur Vertiefung:

Hier gelangen Sie zur vollen Stelle.

‘ὦ ξεῖνοι, τίνες ἐστέ; πόθεν πλεῖθ᾽ ὑγρὰ κέλευθα;
ἦ τι κατὰ πρῆξιν ἦ μαψιδίως ἀλάλησθε,
οἷά τε ληιστῆρες, ὑπεὶρ ἅλα, τοί τ᾽ ἀλόωνται
ψυχὰς παρθέμενοι κακὸν ἀλλοδαποῖσι φέροντες;’     255 
ὣς ἔφαθ᾽, ἡμῖν δ᾽ αὖτε κατεκλάσθη φίλον ἦτορ,
δεισάντων φθόγγον τε βαρὺν αὐτόν τε πέλωρον.
ἀλλὰ καὶ ὥς μιν ἔπεσσιν ἀμειβόμενος προσέειπον:
‘ἡμεῖς τοι Τροίηθεν ἀποπλαγχθέντες Ἀχαιοὶ
παντοίοις ἀνέμοισιν ὑπὲρ μέγα λαῖτμα θαλάσσης,     260 
οἴκαδε ἱέμενοι, ἄλλην ὁδὸν ἄλλα κέλευθα
ἤλθομεν: οὕτω που Ζεὺς ἤθελε μητίσασθαι.
λαοὶ δ᾽ Ἀτρεΐδεω Ἀγαμέμνονος εὐχόμεθ᾽ εἶναι,
τοῦ δὴ νῦν γε μέγιστον ὑπουράνιον κλέος ἐστί:
τόσσην γὰρ διέπερσε πόλιν καὶ ἀπώλεσε λαοὺς     265 
πολλούς. ἡμεῖς δ᾽ αὖτε κιχανόμενοι τὰ σὰ γοῦνα
ἱκόμεθ᾽, εἴ τι πόροις ξεινήιον ἠὲ καὶ ἄλλως
δοίης δωτίνην, ἥ τε ξείνων θέμις ἐστίν.
ἀλλ᾽ αἰδεῖο, φέριστε, θεούς: ἱκέται δέ τοί εἰμεν,
Ζεὺς δ᾽ ἐπιτιμήτωρ ἱκετάων τε ξείνων τε,     270 
ξείνιος, ὃς ξείνοισιν ἅμ᾽ αἰδοίοισιν ὀπηδεῖ.’
ὣς ἐφάμην, ὁ δέ μ᾽ αὐτίκ᾽ ἀμείβετο νηλέι θυμῷ:
‘νήπιός εἰς, ὦ ξεῖν᾽, ἢ τηλόθεν εἰλήλουθας,
ὅς με θεοὺς κέλεαι ἢ δειδίμεν ἢ ἀλέασθαι:
οὐ γὰρ Κύκλωπες Διὸς αἰγιόχου ἀλέγουσιν     275 
οὐδὲ θεῶν μακάρων, ἐπεὶ ἦ πολὺ φέρτεροί εἰμεν:
οὐδ᾽ ἂν ἐγὼ Διὸς ἔχθος ἀλευάμενος πεφιδοίμην
οὔτε σεῦ οὔθ᾽ ἑτάρων, εἰ μὴ θυμός με κελεύοι.’

Anmerkungen:

Τροίηθεν – von Troja her – von Τροίη, Τροίης, ἡ

Ἀχαιοί, Ἀχαιῶν, οἱ – Achaier, die Griechen

Ζεύς, Διός, ὁ – Zeus, der Oberste der Götter

Ἀτρεΐδης, Ἀτρεΐδεω, ὁ – der Atride, gemeint: Agamemnon

Ἀγαμέμνων, Ἀγαμέμνονος, ὁ – Agamemnon, Oberbefehlshaber der Griechen

Κύκλωψ, Κυκλώπος, ὁ – Zyklop, einäugiges Riesenvolk

αἰγιόχος, αἰγιόχοιο, ὁ – der „Ägistragende“, Beiname des Zeus

s. auch:

O. Hiltbrunner, Gastfreundschaft in der Antike und im frühen Christentum (Darmstadt 2005).

‘Κύκλωψ, εἰρωτᾷς μ᾽ ὄνομα κλυτόν, αὐτὰρ ἐγώ τοι
ἐξερέω: σὺ δέ μοι δὸς ξείνιον, ὥς περ ὑπέστης.     365 
Οὖτις ἐμοί γ᾽ ὄνομα: Οὖτιν δέ με κικλήσκουσι
μήτηρ ἠδὲ πατὴρ ἠδ᾽ ἄλλοι πάντες ἑταῖροι.’
ὣς ἐφάμην, ὁ δέ μ᾽ αὐτίκ᾽ ἀμείβετο νηλέι θυμῷ:
‘Οὖτιν ἐγὼ πύματον ἔδομαι μετὰ οἷς ἑτάροισιν,
τοὺς δ᾽ ἄλλους πρόσθεν: τὸ δέ τοι ξεινήιον ἔσται.’     370 
ἦ καὶ ἀνακλινθεὶς πέσεν ὕπτιος, αὐτὰρ ἔπειτα
κεῖτ᾽ ἀποδοχμώσας παχὺν αὐχένα, κὰδ δέ μιν ὕπνος
ᾕρει πανδαμάτωρ: φάρυγος δ᾽ ἐξέσσυτο οἶνος
ψωμοί τ᾽ ἀνδρόμεοι: ὁ δ᾽ ἐρεύγετο οἰνοβαρείων.
καὶ τότ᾽ ἐγὼ τὸν μοχλὸν ὑπὸ σποδοῦ ἤλασα πολλῆς,     375 
ἧος θερμαίνοιτο: ἔπεσσι δὲ πάντας ἑταίρους
θάρσυνον, μή τίς μοι ὑποδείσας ἀναδύη.
ἀλλ᾽ ὅτε δὴ τάχ᾽ ὁ μοχλὸς ἐλάινος ἐν πυρὶ μέλλεν
ἅψεσθαι, χλωρός περ ἐών, διεφαίνετο δ᾽ αἰνῶς,
καὶ τότ᾽ ἐγὼν ἆσσον φέρον ἐκ πυρός, ἀμφὶ δ᾽ ἑταῖροι     380 
ἵσταντ᾽: αὐτὰρ θάρσος ἐνέπνευσεν μέγα δαίμων.
οἱ μὲν μοχλὸν ἑλόντες ἐλάινον, ὀξὺν ἐπ᾽ ἄκρῳ,
ὀφθαλμῷ ἐνέρεισαν: ἐγὼ δ᾽ ἐφύπερθεν ἐρεισθεὶς
δίνεον, ὡς ὅτε τις τρυπῷ δόρυ νήιον ἀνὴρ
τρυπάνῳ, οἱ δέ τ᾽ ἔνερθεν ὑποσσείουσιν ἱμάντι     385 
ἁψάμενοι ἑκάτερθε, τὸ δὲ τρέχει ἐμμενὲς αἰεί.
ὣς τοῦ ἐν ὀφθαλμῷ πυριήκεα μοχλὸν ἑλόντες
δινέομεν, τὸν δ᾽ αἷμα περίρρεε θερμὸν ἐόντα.
πάντα δέ οἱ βλέφαρ᾽ ἀμφὶ καὶ ὀφρύας εὗσεν ἀυτμὴ
γλήνης καιομένης, σφαραγεῦντο δέ οἱ πυρὶ ῥίζαι.     390 

Anmerkungen:

Κύκλωψ, Κυκλώπος, ὁ – Zyklop, gemeint: Polyphem, Sohn des Poseidon

s. auch:

Nebenseite eines Sarkophags, Catania, Museo Civico di Castello Ursino.

Gruppe “Blendung des Polyphem”, Sperlonga, Museo Archeologico Nazionale.

Krater ,it Darstellung der Blendung des Polyphem, Archäologisches Museum, Argos, Griechenland, Inv.-Nr. C 149.

Zur Vertiefung:

Hier gelangen Sie zur vollen Stelle.

Odysseus’ Täuschung gelingt (Od. 9, 399–419)

αὐτὰρ ὁ Κύκλωπας μεγάλ᾽ ἤπυεν, οἵ ῥά μιν ἀμφὶς
ᾤκεον ἐν σπήεσσι δι᾽ ἄκριας ἠνεμοέσσας.     400 
οἱ δὲ βοῆς ἀίοντες ἐφοίτων ἄλλοθεν ἄλλος,
ἱστάμενοι δ᾽ εἴροντο περὶ σπέος ὅττι ἑ κήδοι:
‘τίπτε τόσον, Πολύφημ᾽, ἀρημένος ὧδ᾽ ἐβόησας
νύκτα δι᾽ ἀμβροσίην καὶ ἀύπνους ἄμμε τίθησθα;
ἦ μή τίς σευ μῆλα βροτῶν ἀέκοντος ἐλαύνει;     405 
ἦ μή τίς σ᾽ αὐτὸν κτείνει δόλῳ ἠὲ βίηφιν;’
τοὺς δ᾽ αὖτ᾽ ἐξ ἄντρου προσέφη κρατερὸς Πολύφημος:
‘ὦ φίλοι, Οὖτίς με κτείνει δόλῳ οὐδὲ βίηφιν.’
οἱ δ᾽ ἀπαμειβόμενοι ἔπεα πτερόεντ᾽ ἀγόρευον:
‘εἰ μὲν δὴ μή τίς σε βιάζεται οἶον ἐόντα,     410 
νοῦσον γ᾽ οὔ πως ἔστι Διὸς μεγάλου ἀλέασθαι,
ἀλλὰ σύ γ᾽ εὔχεο πατρὶ Ποσειδάωνι ἄνακτι.’
ὣς ἄρ᾽ ἔφαν ἀπιόντες, ἐμὸν δ᾽ ἐγέλασσε φίλον κῆρ,
ὡς ὄνομ᾽ ἐξαπάτησεν ἐμὸν καὶ μῆτις ἀμύμων.
Κύκλωψ δὲ στενάχων τε καὶ ὠδίνων ὀδύνῃσι     415 
χερσὶ ψηλαφόων ἀπὸ μὲν λίθον εἷλε θυράων,
αὐτὸς δ᾽ εἰνὶ θύρῃσι καθέζετο χεῖρε πετάσσας,
εἴ τινά που μετ᾽ ὄεσσι λάβοι στείχοντα θύραζε:
οὕτω γάρ πού μ᾽ ἤλπετ᾽ ἐνὶ φρεσὶ νήπιον εἶναι.

Die tatsächliche Flucht (Od. 9,420–438)

αὐτὰρ ἐγὼ βούλευον, ὅπως ὄχ᾽ ἄριστα γένοιτο,     420 
εἴ τιν᾽ ἑταίροισιν θανάτου λύσιν ἠδ᾽ ἐμοὶ αὐτῷ
εὑροίμην: πάντας δὲ δόλους καὶ μῆτιν ὕφαινον
ὥς τε περὶ ψυχῆς: μέγα γὰρ κακὸν ἐγγύθεν ἦεν.
ἥδε δέ μοι κατὰ θυμὸν ἀρίστη φαίνετο βουλή.
ἄρσενες ὄιες ἦσαν ἐυτρεφέες, δασύμαλλοι,     425 
καλοί τε μεγάλοι τε, ἰοδνεφὲς εἶρος ἔχοντες:
τοὺς ἀκέων συνέεργον ἐυστρεφέεσσι λύγοισιν,
τῇς ἔπι Κύκλωψ εὗδε πέλωρ, ἀθεμίστια εἰδώς,
σύντρεις αἰνύμενος: ὁ μὲν ἐν μέσῳ ἄνδρα φέρεσκε,
τὼ δ᾽ ἑτέρω ἑκάτερθεν ἴτην σώοντες ἑταίρους.     430 
τρεῖς δὲ ἕκαστον φῶτ᾽ ὄιες φέρον: αὐτὰρ ἐγώ γε—
ἀρνειὸς γὰρ ἔην μήλων ὄχ᾽ ἄριστος ἁπάντων,
τοῦ κατὰ νῶτα λαβών, λασίην ὑπὸ γαστέρ᾽ ἐλυσθεὶς
κείμην: αὐτὰρ χερσὶν ἀώτου θεσπεσίοιο
νωλεμέως στρεφθεὶς ἐχόμην τετληότι θυμῷ.     435 
ὣς τότε μὲν στενάχοντες ἐμείναμεν Ἠῶ δῖαν.
ἦμος δ᾽ ἠριγένεια φάνη ῥοδοδάκτυλος Ἠώς,
καὶ τότ᾽ ἔπειτα νομόνδ᾽ ἐξέσσυτο ἄρσενα μῆλα,

Anmerkungen:

Κύκλωψ, Κυκλώπος, ὁ – Zyklop, einäugiges Riesenvolk

Πολύφημος, Πολυφήμου, ὁ – Polyphem, Zyklop und Sohn des Poseidon

Οὖτίς – Keiner, Name, mit dem sich Odysseus bei Polyphem vorgestellt hat

Ζεύς, Διός, ὁ – Zeus, der Oberste der Götter

Ποσειδάων, Ποσειδάωνος, ὁ – Poseidon, Gott der Meere

Κύκλωψ, Κυκλώπος, ὁ – Zyklop, einäugiges Riesenvolk, gemeint: Polyphem, Sohn des Poseidon

Ἠῶς, Ἠὀος, ἡ – Eos, die Göttin der Morgenröte

s. auch:

Oinochoe, Archäologisches Nationalmuseum, Athen, Griechenland, Inv.-Nr. 1085/ CC 772.

Skyphos, Sammlung Vogel, München.

‘ὢ πόποι, ἦ μάλα δή με παλαίφατα θέσφαθ᾽ ἱκάνει.
ἔσκε τις ἐνθάδε μάντις ἀνὴρ ἠύς τε μέγας τε,
Τήλεμος Εὐρυμίδης, ὃς μαντοσύνῃ ἐκέκαστο
καὶ μαντευόμενος κατεγήρα Κυκλώπεσσιν:     510 
ὅς μοι ἔφη τάδε πάντα τελευτήσεσθαι ὀπίσσω,
χειρῶν ἐξ Ὀδυσῆος ἁμαρτήσεσθαι ὀπωπῆς.
ἀλλ᾽ αἰεί τινα φῶτα μέγαν καὶ καλὸν ἐδέγμην
ἐνθάδ᾽ ἐλεύσεσθαι, μεγάλην ἐπιειμένον ἀλκήν:
νῦν δέ μ᾽ ἐὼν ὀλίγος τε καὶ οὐτιδανὸς καὶ ἄκικυς     515 
ὀφθαλμοῦ ἀλάωσεν, ἐπεί μ᾽ ἐδαμάσσατο οἴνῳ.
ἀλλ᾽ ἄγε δεῦρ᾽, Ὀδυσεῦ, ἵνα τοι πὰρ ξείνια θείω
πομπήν τ᾽ ὀτρύνω δόμεναι κλυτὸν ἐννοσίγαιον:
τοῦ γὰρ ἐγὼ πάϊς εἰμί, πατὴρ δ᾽ ἐμὸς εὔχεται εἶναι.
αὐτὸς δ᾽, αἴ κ᾽ ἐθέλῃσ᾽, ἰήσεται, οὐδέ τις ἄλλος     520 
οὔτε θεῶν μακάρων οὔτε θνητῶν ἀνθρώπων.’

ὣς ἐφάμην, ὁ δ᾽ ἔπειτα Ποσειδάωνι ἄνακτι
εὔχετο χεῖρ᾽ ὀρέγων εἰς οὐρανὸν ἀστερόεντα:
‘κλῦθι, Ποσείδαον γαιήοχε κυανοχαῖτα,
εἰ ἐτεόν γε σός εἰμι, πατὴρ δ᾽ ἐμὸς εὔχεαι εἶναι,
δὸς μὴ Ὀδυσσῆα πτολιπόρθιον οἴκαδ᾽ ἱκέσθαι     530 
υἱὸν Λαέρτεω, Ἰθάκῃ ἔνι οἰκί᾽ ἔχοντα.
ἀλλ᾽ εἴ οἱ μοῖρ᾽ ἐστὶ φίλους τ᾽ ἰδέειν καὶ ἱκέσθαι
οἶκον ἐυκτίμενον καὶ ἑὴν ἐς πατρίδα γαῖαν,
ὀψὲ κακῶς ἔλθοι, ὀλέσας ἄπο πάντας ἑταίρους,
νηὸς ἐπ᾽ ἀλλοτρίης, εὕροι δ᾽ ἐν πήματα οἴκῳ.’     535 

Anmerkungen:

Τήλεμος, Τηλέμου, ὁ – Telemos, Seher der Zyklopen

Εὐρυμίδης, Εὐρυμίδου, ὁ – Sohn des Eurymos, gemeint: Telemos

Κύκλωψ, Κυκλώπος, ὁ – Zyklop, einäugiges Riesenvolk 

Ὀδυσ(σ)εύς, Ὀδυσ(σ)ῆος, ὁ – Odysseus, Held, der für seine Klugheit bekannt ist

Ποσειδάων, Ποσειδάωνος, ὁ – Poseidon, Gott der Meere

Λαέρτης, Λαέρτεω, ὁ – Laertes, Vater des Odysseus

υἱὸς Λαέρτεω, ὁ – der Sohn des Laertes, gemeint: Odysseus

Ἰθάκη, Ἰθάκης, ἡ – Ithaka, Insel im ionischen Meer und Herrschaftsgebiet des Odysseus

s. auch:

Sarkophagfragmente mit der Weinreichung und Blendung des Polyphem, in: J. Latacz - T. Greub - P. Blome - A. Wieczorek (Hrsg.), Homer. Der Mythos von Troja in Dichtung und Kunst (München 2008) 416.

Zur Vertiefung:

Hier gelangen Sie zur vollen Stelle.

Die Zukunft innerhalb der Odyssee (Od. 11,97–117)

ὣς φάτ᾽, ἐγὼ δ᾽ ἀναχασσάμενος ξίφος ἀργυρόηλον
κουλεῷ ἐγκατέπηξ᾽. ὁ δ᾽ ἐπεὶ πίεν αἷμα κελαινόν,
καὶ τότε δή μ᾽ ἐπέεσσι προσηύδα μάντις ἀμύμων:
‘νόστον δίζηαι μελιηδέα, φαίδιμ᾽ Ὀδυσσεῦ:     100
τὸν δέ τοι ἀργαλέον θήσει θεός: οὐ γὰρ ὀίω
λήσειν ἐννοσίγαιον, ὅ τοι κότον ἔνθετο θυμῷ
χωόμενος ὅτι οἱ υἱὸν φίλον ἐξαλάωσας.
ἀλλ᾽ ἔτι μέν κε καὶ ὣς κακά περ πάσχοντες ἵκοισθε,
αἴ κ᾽ ἐθέλῃς σὸν θυμὸν ἐρυκακέειν καὶ ἑταίρων,     105
ὁππότε κε πρῶτον πελάσῃς ἐυεργέα νῆα
Θρινακίῃ νήσῳ, προφυγὼν ἰοειδέα πόντον,
βοσκομένας δ᾽ εὕρητε βόας καὶ ἴφια μῆλα
Ἠελίου, ὃς πάντ᾽ ἐφορᾷ καὶ πάντ᾽ ἐπακούει.
τὰς εἰ μέν κ᾽ ἀσινέας ἐάᾳς νόστου τε μέδηαι,     110
καί κεν ἔτ᾽ εἰς Ἰθάκην κακά περ πάσχοντες ἵκοισθε:
εἰ δέ κε σίνηαι, τότε τοι τεκμαίρομ᾽ ὄλεθρον,
νηί τε καὶ ἑτάροις. αὐτὸς δ᾽ εἴ πέρ κεν ἀλύξῃς,
ὀψὲ κακῶς νεῖαι, ὀλέσας ἄπο πάντας ἑταίρους,
νηὸς ἐπ᾽ ἀλλοτρίης: δήεις δ᾽ ἐν πήματα οἴκῳ,     115
ἄνδρας ὑπερφιάλους, οἵ τοι βίοτον κατέδουσι
μνώμενοι ἀντιθέην ἄλοχον καὶ ἕδνα διδόντες.

Die Zukunft außerhalb der Odyssee (Od. 11, 118–137)

ἀλλ᾽ ἦ τοι κείνων γε βίας ἀποτίσεαι ἐλθών:
αὐτὰρ ἐπὴν μνηστῆρας ἐνὶ μεγάροισι τεοῖσι
κτείνῃς ἠὲ δόλῳ ἢ ἀμφαδὸν ὀξέι χαλκῷ,     120
ἔρχεσθαι δὴ ἔπειτα λαβὼν ἐυῆρες ἐρετμόν,
εἰς ὅ κε τοὺς ἀφίκηαι οἳ οὐκ ἴσασι θάλασσαν
ἀνέρες, οὐδέ θ᾽ ἅλεσσι μεμιγμένον εἶδαρ ἔδουσιν:
οὐδ᾽ ἄρα τοί γ᾽ ἴσασι νέας φοινικοπαρῄους
οὐδ᾽ ἐυήρε᾽ ἐρετμά, τά τε πτερὰ νηυσὶ πέλονται.     125
σῆμα δέ τοι ἐρέω μάλ᾽ ἀριφραδές, οὐδέ σε λήσει:
ὁππότε κεν δή τοι συμβλήμενος ἄλλος ὁδίτης
φήῃ ἀθηρηλοιγὸν ἔχειν ἀνὰ φαιδίμῳ ὤμῳ,
καὶ τότε δὴ γαίῃ πήξας ἐυῆρες ἐρετμόν,
ῥέξας ἱερὰ καλὰ Ποσειδάωνι ἄνακτι,     130
ἀρνειὸν ταῦρόν τε συῶν τ᾽ ἐπιβήτορα κάπρον,
οἴκαδ᾽ ἀποστείχειν ἔρδειν θ᾽ ἱερᾶς ἑκατόμβας
ἀθανάτοισι θεοῖσι, τοὶ οὐρανὸν εὐρὺν ἔχουσι,
πᾶσι μάλ᾽ ἑξείης. θάνατος δέ τοι ἐξ ἁλὸς αὐτῷ
ἀβληχρὸς μάλα τοῖος ἐλεύσεται, ὅς κέ σε πέφνῃ     135
γήραι ὕπο λιπαρῷ ἀρημένον: ἀμφὶ δὲ λαοὶ
ὄλβιοι ἔσσονται. τὰ δέ τοι νημερτέα εἴρω.’

Anmerkungen:

Ὀδυσ(σ)εύς, Ὀδυσ(σ)ῆος, ὁ – Odysseus, Held, der für seine Klugheit bekannt ist

υἱός, υἱοῦ, ὁ – der Sohn, gemeint: der Zyklop Polyphem, Sohn des Poseidon, den Odysseus und seine Gefährten geblendet haben

Θρινακίη, Θρινακίης, ἡ – Thrinakia, mythische Insel mit den Rindern des Helios

Ἠέλιος, Ἠέλιου, ὁ – Helios, der Gott der Sonne

Ἰθάκη, Ἰθάκης, ἡ – Ithaka, Insel im ionischen Meer und Herrschaftsgebiet des Odysseus

Ποσειδάων, Ποσειδάωνος, ὁ – Poseidon, Gott der Meere

s. auch:

Krater, Odysseus in der Unterwelt, Paris, Cabinet des Medailles 9036830.

‘πυνθανόμην Ἰθάκης γε καὶ ἐν Κρήτῃ εὐρείῃ,
τηλοῦ ὑπὲρ πόντου: νῦν δ᾽ εἰλήλουθα καὶ αὐτὸς
χρήμασι σὺν τοίσδεσσι: λιπὼν δ᾽ ἔτι παισὶ τοσαῦτα
φεύγω, ἐπεὶ φίλον υἷα κατέκτανον Ἰδομενῆος,
Ὀρσίλοχον πόδας ὠκύν, ὃς ἐν Κρήτῃ εὐρείῃ     260 
ἀνέρας ἀλφηστὰς νίκα ταχέεσσι πόδεσσιν,
οὕνεκά με στερέσαι τῆς ληΐδος ἤθελε πάσης
Τρωϊάδος, τῆς εἵνεκ᾽ ἐγὼ πάθον ἄλγεα θυμῷ,
ἀνδρῶν τε πτολέμους ἀλεγεινά τε κύματα πείρων,
οὕνεκ᾽ ἄρ᾽ οὐχ ᾧ πατρὶ χαριζόμενος θεράπευον     265 
δήμῳ ἔνι Τρώων, ἀλλ᾽ ἄλλων ἦρχον ἑταίρων.

αὐτὰρ ἐπεὶ δὴ τόν γε κατέκτανον ὀξέϊ χαλκῷ,
αὐτίκ᾽ ἐγὼν ἐπὶ νῆα κιὼν Φοίνικας ἀγαυοὺς
ἐλλισάμην, καί σφιν μενοεικέα ληΐδα δῶκα:
τούς μ᾽ ἐκέλευσα Πύλονδε καταστῆσαι καὶ ἐφέσσαι
ἢ εἰς Ἤλιδα δῖαν, ὅθι κρατέουσιν Ἐπειοί.     275 
ἀλλ᾽ ἦ τοι σφέας κεῖθεν ἀπώσατο ἲς ἀνέμοιο
πόλλ᾽ ἀεκαζομένους, οὐδ᾽ ἤθελον ἐξαπατῆσαι.
κεῖθεν δὲ πλαγχθέντες ἱκάνομεν ἐνθάδε νυκτός.
σπουδῇ δ᾽ ἐς λιμένα προερέσσαμεν, οὐδέ τις ἡμῖν
δόρπου μνῆστις ἔην, μάλα περ χατέουσιν ἑλέσθαι,     280 
ἀλλ᾽ αὔτως ἀποβάντες ἐκείμεθα νηὸς ἅπαντες.
ἔνθ᾽ ἐμὲ μὲν γλυκὺς ὕπνος ἐπήλυθε κεκμηῶτα,
οἱ δὲ χρήματ᾽ ἐμὰ γλαφυρῆς ἐκ νηὸς ἑλόντες
κάτθεσαν, ἔνθα περ αὐτὸς ἐπὶ ψαμάθοισιν ἐκείμην.
οἱ δ᾽ ἐς Σιδονίην εὖ ναιομένην ἀναβάντες     285 
ᾤχοντ᾽: αὐτὰρ ἐγὼ λιπόμην ἀκαχήμενος ἦτορ.’

Anmerkungen:

Ἰθάκη, Ἰθάκης, ἡ – Ithaka, Insel im ionischen Meer und Herrschaftsgebiet des Odysseus

Κρήτη, Κρήτης, ἡ – Kreta, Insel im ägäischen Meer

υἰός Ἰδομενῆος, ὁ – der Sohn des Idomeneus, gemeint: Orsilochos

Ἰδομενεύς, Ἰδομενῆος, ὁ – Idomeneus, König von Kreta

Ὀρσίλοχος, Ὀρσιλόχου, ὁ – Orsilochos, Sohn des Idomeneus

Τρῳάς, Τρωϊάδος, ἡ – Troja, Stadt in Kleinasien und Schauplatz des trojanischen Krieges

Τρῶες, Τρώων, οἱ – Trojaner, Einwohner Trojas

Φοίνικες, Φοινίκων, οἱ – Phönizier, Einwohner Phöniziens

Πύλος, Πύλου, ὁ/ἡ – Pylos, die Stadt des Nestor

Ἦλις, Ἦλιδος, ἡ – Elis, Stadt und Region der Peloponnes

Ἐπειοί, Ἐπειῶν, οἱ –  die Epeier, Einwohner von Elis

Σιδονίη, Σιδονίης, ἡ – Sidon, Stadt in Phönizien

s. auch:

C. R. Traham, Odysseus' Lies ("Odyssey", Books 13-19), Phoenix 6,2, 1952, 31-43.

P. Walcot, Odysseus and the Art of Lying, Ancient Society 8, 1977, 1-19.

Zur Vertiefung:

Hier gelangen Sie zur vollen Stelle.

τὴν δ᾽ ἀπαμειβόμενος προσέφη πολύμητις Ὀδυσσεύς:
‘ἀργαλέον σε, θεά, γνῶναι βροτῷ ἀντιάσαντι,
καὶ μάλ᾽ ἐπισταμένῳ: σὲ γὰρ αὐτὴν παντὶ ἐΐσκεις.
τοῦτο δ᾽ ἐγὼν εὖ οἶδ᾽, ὅτι μοι πάρος ἠπίη ἦσθα,
ἧος ἐνὶ Τροίῃ πολεμίζομεν υἷες Ἀχαιῶν.     315 
αὐτὰρ ἐπεὶ Πριάμοιο πόλιν διεπέρσαμεν αἰπήν,
βῆμεν δ᾽ ἐν νήεσσι, θεὸς δ᾽ ἐκέδασσεν Ἀχαιούς,
οὔ σέ γ᾽ ἔπειτα ἴδον, κούρη Διός, οὐδ᾽ ἐνόησα
νηὸς ἐμῆς ἐπιβᾶσαν, ὅπως τί μοι ἄλγος ἀλάλκοις.
ἀλλ᾽ αἰεὶ φρεσὶν ᾗσιν ἔχων δεδαϊγμένον ἦτορ     320 
ἠλώμην, ἧός με θεοὶ κακότητος ἔλυσαν:
πρίν γ᾽ ὅτε Φαιήκων ἀνδρῶν ἐν πίονι δήμῳ
θάρσυνάς τε ἔπεσσι καὶ ἐς πόλιν ἤγαγες αὐτή.
νῦν δέ σε πρὸς πατρὸς γουνάζομαι—οὐ γὰρ ὀΐω
ἥκειν εἰς Ἰθάκην εὐδείελον, ἀλλά τιν᾽ ἄλλην     325 
γαῖαν ἀναστρέφομαι: σὲ δὲ κερτομέουσαν ὀΐω
ταῦτ᾽ ἀγορευέμεναι, ἵν᾽ ἐμὰς φρένας ἠπεροπεύσῃς—
εἰπέ μοι εἰ ἐτεόν γε φίλην ἐς πατρίδ᾽ ἱκάνω.’
τὸν δ᾽ ἠμείβετ᾽ ἔπειτα θεὰ γλαυκῶπις Ἀθήνη:
‘αἰεί τοι τοιοῦτον ἐνὶ στήθεσσι νόημα:     330 
τῷ σε καὶ οὐ δύναμαι προλιπεῖν δύστηνον ἐόντα,
οὕνεκ᾽ ἐπητής ἐσσι καὶ ἀγχίνοος καὶ ἐχέφρων.’

Anmerkungen:

Ὀδυσσεύς, Ὀδυσσῆος, ὁ – Odysseus, Held, der für seine Klugheit bekannt ist

Τροίη, Τροίης, ἡ – Troja, Stadt in Kleinasien und Schauplatz des trojanischen Krieges

Ἀχαιοί, Ἀχαιῶν, οἱ – Achaier, die Griechen

Πρίαμος, Πριάμοιο, ὁ – Priamos, Herrscher Trojas

Πριάμοιο πόλις, ἡ – die Stadt des Priamos, gemeint: Troja 

Ζεύς, Διός, ὁ – Zeus, der Oberste der Götter

Φαίηκες, Φαιήκων, οἱ – die Phaiaken, fiktives Volk, das auf der Insel Scheria lebt

Ἰθάκη, Ἰθάκης, ἡ – Ithaka, Insel im ionischen Meer und Herrschaftsgebiet des Odysseus

Ἀθήνη, Ἀθήνας, ἡ – Athene, Göttin der Weisheit und der Strategie im Kampf

s. auch:

A. Schmitt, Gott und Mensch bei Homer, in: J. Latacz - T. Greub - P. Blome - A. Wieczorek (Hrsg.), Homer. Der Mythos von Troja in Dichtung und Kunst (München 2008) 164-170.

τὼ δὲ καθεζομένω ἱερῆς παρὰ πυθμέν᾽ ἐλαίης
φραζέσθην μνηστῆρσιν ὑπερφιάλοισιν ὄλεθρον.
τοῖσι δὲ μύθων ἦρχε θεὰ γλαυκῶπις Ἀθήνη:
‘διογενὲς Λαερτιάδη, πολυμήχαν᾽ Ὀδυσσεῦ,     375 
φράζευ ὅπως μνηστῆρσιν ἀναιδέσι χεῖρας ἐφήσεις,
οἳ δή τοι τρίετες μέγαρον κάτα κοιρανέουσι,
μνώμενοι ἀντιθέην ἄλοχον καὶ ἕδνα διδόντες:
ἡ δὲ σὸν αἰεὶ νόστον ὀδυρομένη κατὰ θυμὸν
πάντας μέν ῥ᾽ ἔλπει καὶ ὑπίσχεται ἀνδρὶ ἑκάστῳ,     380 
ἀγγελίας προϊεῖσα, νόος δέ οἱ ἄλλα μενοινᾷ.’
τὴν δ᾽ ἀπαμειβόμενος προσέφη πολύμητις Ὀδυσσεύς:
‘ὢ πόποι, ἦ μάλα δὴ Ἀγαμέμνονος Ἀτρεΐδαο
φθίσεσθαι κακὸν οἶτον ἐνὶ μεγάροισιν ἔμελλον,
εἰ μή μοι σὺ ἕκαστα, θεά, κατὰ μοῖραν ἔειπες.     385 
ἀλλ᾽ ἄγε μῆτιν ὕφηνον, ὅπως ἀποτίσομαι αὐτούς:
πὰρ δέ μοι αὐτὴ στῆθι, μένος πολυθαρσὲς ἐνεῖσα,
οἷον ὅτε Τροίης λύομεν λιπαρὰ κρήδεμνα.
αἴ κέ μοι ὣς μεμαυῖα παρασταίης, γλαυκῶπι,
καί κε τριηκοσίοισιν ἐγὼν ἄνδρεσσι μαχοίμην     390 
σὺν σοί, πότνα θεά, ὅτε μοι πρόφρασσ᾽ ἐπαρήγοις.’

Anmerkungen:

Ἀθήνη, Ἀθήνας, ἡ – Athene, Göttin der Weisheit und der Strategie im Kampf

Λαερτιάδης, Λαερτιάδου, ὁ – der Laertes-Sohn, gemeint: Odysseus

Ὀδυσσεύς, Ὀδυσσῆος, ὁ – Odysseus, Held, der für seine Klugheit bekannt ist

Ἀγαμέμνων, Ἀγαμέμνονος, ὁ – Agamemnon, Oberbefehlshaber der Griechen

Ἀτρεΐδης, Ἀτρεΐδαο, ὁ – der Atreus-Sohn, gemeint: Agamemnon

Τροίη, Τροίης, ἡ – Troja, Stadt in Kleinasien und Schauplatz des trojanischen Krieges

s. auch:

R. Nickel, Athene, Penelope, and the Vengeance Plot against the Suitors, Quaderni Urbinati di Cultura Classica, New Series 96,3, 2010, 29-54.

‘κάρψω μὲν χρόα καλὸν ἐνὶ γναμπτοῖσι μέλεσσι,
ξανθὰς δ᾽ ἐκ κεφαλῆς ὀλέσω τρίχας, ἀμφὶ δὲ λαῖφος
ἕσσω ὅ κε στυγέῃσιν ἰδὼν ἄνθρωπον ἔχοντα,     400 
κνυζώσω δέ τοι ὄσσε πάρος περικαλλέ᾽ ἐόντε,
ὡς ἂν ἀεικέλιος πᾶσι μνηστῆρσι φανήῃς
σῇ τ᾽ ἀλόχῳ καὶ παιδί, τὸν ἐν μεγάροισιν ἔλειπες.
αὐτὸς δὲ πρώτιστα συβώτην εἰσαφικέσθαι,
ὅς τοι ὑῶν ἐπίουρος, ὁμῶς δέ τοι ἤπια οἶδε,     405 
παῖδά τε σὸν φιλέει καὶ ἐχέφρονα Πηνελόπειαν.
δήεις τόν γε σύεσσι παρήμενον: αἱ δὲ νέμονται
πὰρ Κόρακος πέτρῃ ἐπί τε κρήνῃ Ἀρεθούσῃ,
ἔσθουσαι βάλανον μενοεικέα καὶ μέλαν ὕδωρ
πίνουσαι, τά θ᾽ ὕεσσι τρέφει τεθαλυῖαν ἀλοιφήν.     410 
ἔνθα μένειν καὶ πάντα παρήμενος ἐξερέεσθαι,
ὄφρ᾽ ἂν ἐγὼν ἔλθω Σπάρτην ἐς καλλιγύναικα
Τηλέμαχον καλέουσα, τεὸν φίλον υἱόν, Ὀδυσσεῦ:
ὅς τοι ἐς εὐρύχορον Λακεδαίμονα πὰρ Μενέλαον
ᾤχετο πευσόμενος μετὰ σὸν κλέος, εἴ που ἔτ᾽ εἴης.’     415 

Anmerkungen:

Πηνελόπεια, Πηνελoπείης, ἡ – Penelope, Ehefrau des Odysseus und Mutter des Telemachos

Κόρακος πέτρη, ἡ – Rabenstein in Ithaka

Ἀρεθούση, Ἀρεθούσης, ἡ – Arethusa, Quelle auf Ithaka

Σπάρτη, Σπάρτης, ἡ – Sparta, Hauptstadt Lakoniens und Herrschaftsgebiet des Menelaos

Τηλέμαχος, Τηλεμάχου, ὁ – Telemachos, Sohn des Odysseus

Ὀδυσσεύς, Ὀδυσσῆος, ὁ – Odysseus, Held, der für seine Klugheit bekannt ist

Λακεδαίμων, Λακεδαίμονος, ἡ – Lakedaimon, ein anderer Name für Sparta

Μενέλαος, Μενελάου, ὁ – Menelaos, König von Sparta und Ehemann Helenas

s. auch:

Gemälde “Odysseus wird von Athene in einen Bettler verwandelt” (G. Bottani, 1775)

‘ξεῖν᾽, οὔ μοι θέμις ἔστ᾽, οὐδ᾽ εἰ κακίων σέθεν ἔλθοι,
ξεῖνον ἀτιμῆσαι: πρὸς γὰρ Διός εἰσιν ἅπαντες
ξεῖνοί τε πτωχοί τε: δόσις δ᾽ ὀλίγη τε φίλη τε
γίγνεται ἡμετέρη: ἡ γὰρ δμώων δίκη ἐστὶν
αἰεὶ δειδιότων, ὅτ᾽ ἐπικρατέωσιν ἄνακτες     60 
οἱ νέοι. ἦ γὰρ τοῦ γε θεοὶ κατὰ νόστον ἔδησαν,
ὅς κεν ἔμ᾽ ἐνδυκέως ἐφίλει καὶ κτῆσιν ὄπασσεν,
οἶκόν τε κλῆρόν τε πολυμνήστην τε γυναῖκα,
οἷά τε ᾧ οἰκῆϊ ἄναξ εὔθυμος ἔδωκεν,
ὅς οἱ πολλὰ κάμῃσι, θεὸς δ᾽ ἐπὶ ἔργον ἀέξῃ,     65 
ὡς καὶ ἐμοὶ τόδε ἔργον ἀέξεται, ᾧ ἐπιμίμνω.
τῷ κέ με πόλλ᾽ ὤνησεν ἄναξ, εἰ αὐτόθ᾽ ἐγήρα:
ἀλλ᾽ ὄλεθ᾽—ὡς ὤφελλ᾽ Ἑλένης ἀπὸ φῦλον ὀλέσθαι
πρόχνυ, ἐπεὶ πολλῶν ἀνδρῶν ὑπὸ γούνατ᾽ ἔλυσε:
καὶ γὰρ κεῖνος ἔβη Ἀγαμέμνονος εἵνεκα τιμῆς     70 
Ἴλιον εἰς εὔπωλον, ἵνα Τρώεσσι μάχοιτο.’

ὣς ὁ μὲν ἔνθ᾽ ἀπόλωλε, φίλοισι δὲ κήδε᾽ ὀπίσσω
πᾶσιν, ἐμοὶ δὲ μάλιστα, τετεύχαται: οὐ γὰρ ἔτ᾽ ἄλλον
ἤπιον ὧδε ἄνακτα κιχήσομαι, ὁππόσ᾽ ἐπέλθω,
οὐδ᾽ εἴ κεν πατρὸς καὶ μητέρος αὖτις ἵκωμαι     140 
οἶκον, ὅθι πρῶτον γενόμην καί μ᾽ ἔτρεφον αὐτοί.
οὐδέ νυ τῶν ἔτι τόσσον ὀδύρομαι, ἱέμενός περ
ὀφθαλμοῖσιν ἰδέσθαι ἐὼν ἐν πατρίδι γαίῃ:
ἀλλά μ᾽ Ὀδυσσῆος πόθος αἴνυται οἰχομένοιο.
τὸν μὲν ἐγών, ὦ ξεῖνε, καὶ οὐ παρεόντ᾽ ὀνομάζειν     145 
αἰδέομαι: πέρι γάρ μ᾽ ἐφίλει καὶ κήδετο θυμῷ:
ἀλλά μιν ἠθεῖον καλέω καὶ νόσφιν ἐόντα.’

Anmerkungen:

Ζεύς, Διός, ὁ – Zeus, der Oberste der Götter

Ἑλένη, Ἑλένης, ἡ – Helena, Ehefrau des Menelaos und Auslöser für den Trojanischen Krieg

Ἀγαμέμνων, Ἀγαμέμνονος, ὁ – Agamemnon, Oberbefehlshaber der Griechen

Ἴλιον, Ἴλιου, τό – Ilion, ein anderer Name für Troja

Ὀδυσσεύς, Ὀδυσσῆος, ὁ – Odysseus, Held, der für seine Klugheit bekannt ist

s. auch:

Zeichnung “Odysseus spricht mit Eumaios” (J. Flaxman, 1805)

G. P. Rose, The Swineherd and the Beggar, Phoenix 34,4, 1980, 285-297.

Zur Vertiefung:

Hier gelangen Sie zur vollen Stelle.

‘ἔσθιε νῦν, ὦ ξεῖνε, τά τε δμώεσσι πάρεστι,     80 
χοίρε᾽: ἀτὰρ σιάλους γε σύας μνηστῆρες ἔδουσιν,
οὐκ ὄπιδα φρονέοντες ἐνὶ φρεσὶν οὐδ᾽ ἐλεητύν.
οὐ μὲν σχέτλια ἔργα θεοὶ μάκαρες φιλέουσιν,
ἀλλὰ δίκην τίουσι καὶ αἴσιμα ἔργ᾽ ἀνθρώπων.
καὶ μὲν δυσμενέες καὶ ἀνάρσιοι, οἵ τ᾽ ἐπὶ γαίης     85 
ἀλλοτρίης βῶσιν καί σφι Ζεὺς ληΐδα δώῃ,
πλησάμενοι δέ τε νῆας ἔβαν οἶκόνδε νέεσθαι,
καὶ μὲν τοῖς ὄπιδος κρατερὸν δέος ἐν φρεσὶ πίπτει.
οἵδε δὲ καί τι ἴσασι, θεοῦ δέ τιν᾽ ἔκλυον αὐδήν,
κείνου λυγρὸν ὄλεθρον, ὅτ᾽ οὐκ ἐθέλουσι δικαίως     90 
μνᾶσθαι οὐδὲ νέεσθαι ἐπὶ σφέτερ᾽, ἀλλὰ ἕκηλοι
κτήματα δαρδάπτουσιν ὑπέρβιον, οὐδ᾽ ἔπι φειδώ.
ὅσσαι γὰρ νύκτες τε καὶ ἡμέραι ἐκ Διός εἰσιν,
οὔ ποθ᾽ ἓν ἱρεύουσ᾽ ἱερήϊον, οὐδὲ δύ᾽ οἴω:
οἶνον δὲ φθινύθουσιν ὑπέρβιον ἐξαφύοντες.’     95 

Anmerkungen:

Ζεύς, Διός, ὁ – Zeus, der Oberste der Götter

s. auch:

G. P. Rose, The Swineherd and the Beggar, Phoenix 34,4, 1980, 285-297.

‘ἀλλ᾽ ἦ τοι ὅρκον μὲν ἐάσομεν, αὐτὰρ Ὀδυσσεὺς
ἔλθοι ὅπως μιν ἐγώ γ᾽ ἐθέλω καὶ Πηνελόπεια
Λαέρτης θ᾽ ὁ γέρων καὶ Τηλέμαχος θεοειδής.
νῦν αὖ παιδὸς ἄλαστον ὀδύρομαι, ὃν τέκ᾽ Ὀδυσσεύς,
Τηλεμάχου: τὸν ἐπεὶ θρέψαν θεοὶ ἔρνεϊ ἶσον,     175 
καί μιν ἔφην ἔσσεσθαι ἐν ἀνδράσιν οὔ τι χέρηα
πατρὸς ἑοῖο φίλοιο, δέμας καὶ εἶδος ἀγητόν,
τὸν δέ τις ἀθανάτων βλάψε φρένας ἔνδον ἐΐσας
ἠέ τις ἀνθρώπων: ὁ δ᾽ ἔβη μετὰ πατρὸς ἀκουὴν
ἐς Πύλον ἠγαθέην: τὸν δὲ μνηστῆρες ἀγαυοὶ     180 
οἴκαδ᾽ ἰόντα λοχῶσιν, ὅπως ἀπὸ φῦλον ὄληται
νώνυμον ἐξ Ἰθάκης Ἀρκεισίου ἀντιθέοιο.
ἀλλ᾽ ἦ τοι κεῖνον μὲν ἐάσομεν, ἤ κεν ἁλώῃ
ἦ κε φύγῃ καί κέν οἱ ὑπέρσχῃ χεῖρα Κρονίων.’

Anmerkungen:

Ὀδυσσεύς, Ὀδυσσῆος, ὁ – Odysseus, Held, der für seine Klugheit bekannt ist

Πηνελόπεια, Πηνελoπείης, ἡ – Penelope, Ehefrau des Odysseus und Mutter des Telemachos

Λαέρτης, Λαέρτου, ὁ – Laertes, Vater des Odysseus

Τηλέμαχος, Τηλεμάχου, ὁ – Telemachos, Sohn des Odysseus

Πύλος, Πύλου, ὁ/ἡ – Pylos, die Stadt des Nestor

Ἰθάκη, Ἰθάκης, ἡ – Ithaka, Insel im ionischen Meer und Herrschaftsgebiet des Odysseus

Ἀρκείσιος, Ἀρκεισίου, ὁ – Arkeisios, Vater des Laertes

Κρονίων, Κρονίωνος, ὁ – der Kronos-Sohn, gemeint: Zeus, der Oberste der Götter

s. auch:

G. P. Rose, The Swineherd and the Beggar, Phoenix 34,4, 1980, 285-297.

οἱ δ᾽ ἄλλοι πάντες δίδοσαν, πλῆσαν δ᾽ ἄρα πήρην
σίτου καὶ κρειῶν: τάχα δὴ καὶ ἔμελλεν Ὀδυσσεὺς
αὖτις ἐπ᾽ οὐδὸν ἰὼν προικὸς γεύσεσθαι Ἀχαιῶν:
στῆ δὲ παρ᾽ Ἀντίνοον, καί μιν πρὸς μῦθον ἔειπε:
‘δός, φίλος: οὐ μέν μοι δοκέεις ὁ κάκιστος Ἀχαιῶν      415 
ἔμμεναι, ἀλλ᾽ ὤριστος, ἐπεὶ βασιλῆϊ ἔοικας.
τῷ σε χρὴ δόμεναι καὶ λώϊον ἠέ περ ἄλλοι
σίτου: ἐγὼ δέ κέ σε κλείω κατ᾽ ἀπείρονα γαῖαν.’

τὸν δ᾽ αὖτ᾽ Ἀντίνοος ἀπαμείβετο φώνησέν τε:      445 
‘τίς δαίμων τόδε πῆμα προσήγαγε, δαιτὸς ἀνίην;
στῆθ᾽ οὕτως ἐς μέσσον, ἐμῆς ἀπάνευθε τραπέζης,
μὴ τάχα πικρὴν Αἴγυπτον καὶ Κύπρον ἵκηαι:
ὥς τις θαρσαλέος καὶ ἀναιδής ἐσσι προΐκτης.
ἑξείης πάντεσσι παρίστασαι: οἱ δὲ διδοῦσι     450 
μαψιδίως, ἐπεὶ οὔ τις ἐπίσχεσις οὐδ᾽ ἐλεητὺς
ἀλλοτρίων χαρίσασθαι, ἐπεὶ πάρα πολλὰ ἑκάστῳ.’
τὸν δ᾽ ἀναχωρήσας προσέφη πολύμητις Ὀδυσσεύς:
‘ὢ πόποι, οὐκ ἄρα σοί γ᾽ ἐπὶ εἴδεϊ καὶ φρένες ἦσαν:
οὐ σύ γ᾽ ἂν ἐξ οἴκου σῷ ἐπιστάτῃ οὐδ᾽ ἅλα δοίης,     455 
ὃς νῦν ἀλλοτρίοισι παρήμενος οὔ τί μοι ἔτλης
σίτου ἀποπροελὼν δόμεναι: τὰ δὲ πολλὰ πάρεστιν.’
ὣς ἔφατ᾽, Ἀντίνοος δ᾽ ἐχολώσατο κηρόθι μᾶλλον,
καί μιν ὑπόδρα ἰδὼν ἔπεα πτερόεντα προσηύδα:
‘νῦν δή σ᾽ οὐκέτι καλὰ διὲκ μεγάροιό γ᾽ ὀΐω     460 
ἂψ ἀναχωρήσειν, ὅτε δὴ καὶ ὀνείδεα βάζεις.’

Anmerkungen:

Ἀθήνη, Ἀθήνας, ἡ – Athene, Göttin der Weisheit und der Strategie im Kampf

Λαερτιάδης, Λαερτιάδου, ὁ – der Laertes-Sohn, gemeint: Odysseus

Ὀδυσ(σ)εύς, Ὀδυσ(σ)ῆος, ὁ – Odysseus, Held, der für seine Klugheit bekannt ist

Ἀχαιοί, Ἀχαιῶν, οἱ – Achaier, die Griechen

Ἀντίνοος, Ἀντινόου, ὁ – Antinoos, ein Anführer der Freier

Αἴγυπτος, Αἰγύπτου, ἡ – Ägypten

Κύπρος, Κύπρου, ἡ –  Zypern

s. auch:

Gemälde “Odysseus wird von Athene in einen Bettler verwandelt” (G. Bottani, 1775)

Zur Vertiefung:

Hier gelangen Sie zur vollen Stelle.

ἔνθ᾽ αὖτ᾽ ἄλλ᾽ ἐνόησε θεὰ γλαυκῶπις Ἀθήνη:
κούρῃ Ἰκαρίοιο κατὰ γλυκὺν ὕπνον ἔχευεν,
εὗδε δ᾽ ἀνακλινθεῖσα, λύθεν δέ οἱ ἅψεα πάντα
αὐτοῦ ἐνὶ κλιντῆρι: τέως δ᾽ ἄρα δῖα θεάων     190 
ἄμβροτα δῶρα δίδου, ἵνα μιν θησαίατ᾽ Ἀχαιοί.
κάλλεϊ μέν οἱ πρῶτα προσώπατα καλὰ κάθηρεν
ἀμβροσίῳ, οἵῳ περ ἐϋστέφανος Κυθέρεια
χρίεται, εὖτ᾽ ἂν ἴῃ Χαρίτων χορὸν ἱμερόεντα:
καί μιν μακροτέρην καὶ πάσσονα θῆκεν ἰδέσθαι,     195 
λευκοτέρην δ᾽ ἄρα μιν θῆκε πριστοῦ ἐλέφαντος.
ἡ μὲν ἄρ᾽ ὣς ἔρξασ᾽ ἀπεβήσετο δῖα θεάων,
ἦλθον δ᾽ ἀμφίπολοι λευκώλενοι ἐκ μεγάροιο
φθόγγῳ ἐπερχόμεναι: τὴν δὲ γλυκὺς ὕπνος ἀνῆκε,
καί ῥ᾽ ἀπομόρξατο χερσὶ παρειὰς φώνησέν τε:     200 
‘ἦ με μάλ᾽ αἰνοπαθῆ μαλακὸν περὶ κῶμ᾽ ἐκάλυψεν.
αἴθε μοι ὣς μαλακὸν θάνατον πόροι Ἄρτεμις ἁγνὴ
αὐτίκα νῦν, ἵνα μηκέτ᾽ ὀδυρομένη κατὰ θυμὸν
αἰῶνα φθινύθω, πόσιος ποθέουσα φίλοιο
παντοίην ἀρετήν, ἐπεὶ ἔξοχος ἦεν Ἀχαιῶν.’     205 
ὣς φαμένη κατέβαιν᾽ ὑπερώϊα σιγαλόεντα,
οὐκ οἴη: ἅμα τῇ γε καὶ ἀμφίπολοι δύ᾽ ἕποντο.
ἡ δ᾽ ὅτε δὴ μνηστῆρας ἀφίκετο δῖα γυναικῶν,
στῆ ῥα παρὰ σταθμὸν τέγεος πύκα ποιητοῖο,
ἄντα παρειάων σχομένη λιπαρὰ κρήδεμνα:     210 
ἀμφίπολος δ᾽ ἄρα οἱ κεδνὴ ἑκάτερθε παρέστη.
τῶν δ᾽ αὐτοῦ λύτο γούνατ᾽, ἔρῳ δ᾽ ἄρα θυμὸν ἔθελχθεν,
πάντες δ᾽ ἠρήσαντο παραὶ λεχέεσσι κλιθῆναι.

Anmerkungen:

Ἀθήνη, Ἀθήνας, ἡ – Athene, Göttin der Weisheit und der Strategie im Kampf

Ἰκάριος, Ἰκαρίοιο, ὁ – Ikarios, Vater der Penelope

Ἀχαιοί, Ἀχαιῶν, οἱ – Achaier, die Griechen

Κυθέρεια, Κυθερείας, ἡ – Kytherea, Beiname der Aphrodite

Χαρίτες, Χαρίτων, αἱ – Charitinnen, Göttinnen der Anmut und Schönheit, die oft mit Aphrodite in Verbindung stehen

Ἄρτεμις, Ἀρτέμιδος, ἡ – Artemis, Göttin der Jagd

s. auch:

Zeichnung “Penelopes Traum” (J. Flaxman, 1793)

Zur Vertiefung:

Hier gelangen Sie zur vollen Stelle.

οἱ δὲ γάμον σπεύδουσιν: ἐγὼ δὲ δόλους τολυπεύω.
φᾶρος μέν μοι πρῶτον ἐνέπνευσε φρεσὶ δαίμων,
στησαμένῃ μέγαν ἱστόν, ἐνὶ μεγάροισιν ὑφαίνειν,
λεπτὸν καὶ περίμετρον: ἄφαρ δ᾽ αὐτοῖς μετέειπον:     140
‘κοῦροι, ἐμοὶ μνηστῆρες, ἐπεὶ θάνε δῖος Ὀδυσσεύς,
μίμνετ᾽ ἐπειγόμενοι τὸν ἐμὸν γάμον, εἰς ὅ κε φᾶρος
ἐκτελέσω—μή μοι μεταμώνια νήματ᾽ ὄληται—
Λαέρτῃ ἥρωϊ ταφήϊον, εἰς ὅτε κέν μιν
μοῖρ᾽ ὀλοὴ καθέλῃσι τανηλεγέος θανάτοιο:      145
μή τίς μοι κατὰ δῆμον Ἀχαιϊάδων νεμεσήσῃ,
αἴ κεν ἄτερ σπείρου κεῖται πολλὰ κτεατίσσας.’
ὣς ἐφάμην, τοῖσιν δ᾽ ἐπεπείθετο θυμὸς ἀγήνωρ.
ἔνθα καὶ ἠματίη μὲν ὑφαίνεσκον μέγαν ἱστόν,
νύκτας δ᾽ ἀλλύεσκον, ἐπεὶ δαΐδας παραθείμην.     150 
ὣς τρίετες μὲν ἔληθον ἐγὼ καὶ ἔπειθον Ἀχαιούς:
ἀλλ᾽ ὅτε τέτρατον ἦλθεν ἔτος καὶ ἐπήλυθον ὧραι,
μηνῶν φθινόντων, περὶ δ᾽ ἤματα πόλλ᾽ ἐτελέσθη,
καὶ τότε δή με διὰ δμῳάς, κύνας οὐκ ἀλεγούσας,
εἷλον ἐπελθόντες καὶ ὁμόκλησαν ἐπέεσσιν.      155
ὣς τὸ μὲν ἐξετέλεσσα, καὶ οὐκ ἐθέλουσ᾽, ὑπ᾽ ἀνάγκης:
νῦν δ᾽ οὔτ᾽ ἐκφυγέειν δύναμαι γάμον οὔτε τιν᾽ ἄλλην
μῆτιν ἔθ᾽ εὑρίσκω: μάλα δ᾽ ὀτρύνουσι τοκῆες
γήμασθ᾽, ἀσχαλάᾳ δὲ πάϊς βίοτον κατεδόντων,
γιγνώσκων: ἤδη γὰρ ἀνὴρ οἶός τε μάλιστα     160 
οἴκου κήδεσθαι, τῷ τε Ζεὺς κῦδος ὀπάζει.’

Anmerkungen:

Ὀδυσ(σ)εύς, Ὀδυσ(σ)ῆος, ὁ – Odysseus, Held, der für seine Klugheit bekannt ist

Λαέρτης, Λαέρτεω, ὁ – Laertes, Vater des Odysseus

Ἀχαιϊάδες, Ἀχαιϊάδων, αἰ – Achaierinnen, Griechinnen

Ἀχαιοί, Ἀχαιῶν, οἱ – Achaier, die Griechen

Ζεύς, Διός, ὁ – Zeus, der Oberste der Götter

s. auch:

Attisch rotfiguriger Skyphos des Penelope-Malers, Chiusi, Museo Archeologico Nazionale, Inv. Nr. 1831.

Zur Vertiefung:

Hier gleangen Sie zur vollen Stelle.

ἡ δ᾽ ὅτε δὴ μνηστῆρας ἀφίκετο δῖα γυναικῶν,
στῆ ῥα παρὰ σταθμὸν τέγεος πύκα ποιητοῖο,
ἄντα παρειάων σχομένη λιπαρὰ κρήδεμνα.     65 
ἀμφίπολος δ᾽ ἄρα οἱ κεδνὴ ἑκάτερθε παρέστη.
αὐτίκα δὲ μνηστῆρσι μετηύδα καὶ φάτο μῦθον:
‘κέκλυτέ μευ, μνηστῆρες ἀγήνορες, οἳ τόδε δῶμα
ἐχράετ᾽ ἐσθιέμεν καὶ πινέμεν ἐμμενὲς αἰεὶ
ἀνδρὸς ἀποιχομένοιο πολὺν χρόνον: οὐδέ τιν᾽ ἄλλην     70 
μύθου ποιήσασθαι ἐπισχεσίην ἐδύνασθε,
ἀλλ᾽ ἐμὲ ἱέμενοι γῆμαι θέσθαι τε γυναῖκα.
ἀλλ᾽ ἄγετε, μνηστῆρες, ἐπεὶ τόδε φαίνετ᾽ ἄεθλον.
θήσω γὰρ μέγα τόξον Ὀδυσσῆος θείοιο:
ὃς δέ κε ῥηΐτατ᾽ ἐντανύσῃ βιὸν ἐν παλάμῃσι      75 
καὶ διοϊστεύσῃ πελέκεων δυοκαίδεκα πάντων,
τῷ κεν ἅμ᾽ ἑσποίμην, νοσφισσαμένη τόδε δῶμα
κουρίδιον, μάλα καλόν, ἐνίπλειον βιότοιο,
τοῦ ποτὲ μεμνήσεσθαι ὀΐομαι ἔν περ ὀνείρῳ. ’
ὣς φάτο, καί ῥ᾽ Εὔμαιον ἀνώγει, δῖον ὑφορβόν,      80 
τόξον μνηστήρεσσι θέμεν πολιόν τε σίδηρον.

Anmerkungen:

Ὀδυσ(σ)εύς, Ὀδυσ(σ)ῆος, ὁ – Odysseus, Held, der für seine Klugheit bekannt ist

Εὔμαιος, Εὔμαιου, ὁ – Eumaios, Sauhirte des Odysseus

s. auch:

Zeichnung “Penelope bringt den Freiern den Bogen des Odysseus” (J. Flaxman, 1793)

Zur Vertiefung:

Hier gelangen Sie zur vollen Stelle.

αὐτὰρ ὁ γυμνώθη ῥακέων πολύμητις Ὀδυσσεύς,
ἆλτο δ᾽ ἐπὶ μέγαν οὐδόν, ἔχων βιὸν ἠδὲ φαρέτρην
ἰῶν ἐμπλείην, ταχέας δ᾽ ἐκχεύατ᾽ ὀϊστοὺς
αὐτοῦ πρόσθε ποδῶν, μετὰ δὲ μνηστῆρσιν ἔειπεν:
‘οὗτος μὲν δὴ ἄεθλος ἀάατος ἐκτετέλεσται:     5 
νῦν αὖτε σκοπὸν ἄλλον, ὃν οὔ πώ τις βάλεν ἀνήρ,
εἴσομαι, αἴ κε τύχωμι, πόρῃ δέ μοι εὖχος Ἀπόλλων.’
ἦ καὶ ἐπ᾽ Ἀντινόῳ ἰθύνετο πικρὸν ὀϊστόν.
ἦ τοι ὁ καλὸν ἄλεισον ἀναιρήσεσθαι ἔμελλε,
χρύσεον ἄμφωτον, καὶ δὴ μετὰ χερσὶν ἐνώμα,     10 
ὄφρα πίοι οἴνοιο: φόνος δέ οἱ οὐκ ἐνὶ θυμῷ
μέμβλετο: τίς κ᾽ οἴοιτο μετ᾽ ἀνδράσι δαιτυμόνεσσι
μοῦνον ἐνὶ πλεόνεσσι, καὶ εἰ μάλα καρτερὸς εἴη,
οἷ τεύξειν θάνατόν τε κακὸν καὶ κῆρα μέλαιναν;
τὸν δ᾽ Ὀδυσεὺς κατὰ λαιμὸν ἐπισχόμενος βάλεν ἰῷ,     15 
ἀντικρὺ δ᾽ ἁπαλοῖο δι᾽ αὐχένος ἤλυθ᾽ ἀκωκή.

Anmerkungen:

Ὀδυσ(σ)εύς, Ὀδυσ(σ)ῆος, ὁ – Odysseus, Held, der für seine Klugheit bekannt ist

Ἀπόλλων, Ἀπόλλωνος, ὁ – Apollon, Gott des Lichts, der Künste und der Heilung

Ἀντίνοος, Ἀντινόου, ὁ – Antinoos, ein Anführer der Freier

s. auch:

Skyphos, Staatliche Museen zu Berlin, Antikensammlung, Inv. Nr. F 2588.

Εὐρύμαχος δέ μιν οἶος ἀμειβόμενος προσέειπεν:
‘εἰ μὲν δὴ Ὀδυσεὺς Ἰθακήσιος εἰλήλουθας,     45 
ταῦτα μὲν αἴσιμα εἶπας, ὅσα ῥέζεσκον Ἀχαιοί,
πολλὰ μὲν ἐν μεγάροισιν ἀτάσθαλα, πολλὰ δ᾽ ἐπ᾽ ἀγροῦ.
ἀλλ᾽ ὁ μὲν ἤδη κεῖται ὃς αἴτιος ἔπλετο πάντων,
Ἀντίνοος: οὗτος γὰρ ἐπίηλεν τάδε ἔργα,
οὔ τι γάμου τόσσον κεχρημένος οὐδὲ χατίζων,     50 
ἀλλ᾽ ἄλλα φρονέων, τά οἱ οὐκ ἐτέλεσσε Κρονίων,
ὄφρ᾽ Ἰθάκης κατὰ δῆμον ἐϋκτιμένης βασιλεύοι
αὐτός, ἀτὰρ σὸν παῖδα κατακτείνειε λοχήσας.
νῦν δ᾽ ὁ μὲν ἐν μοίρῃ πέφαται, σὺ δὲ φείδεο λαῶν
σῶν: ἀτὰρ ἄμμες ὄπισθεν ἀρεσσάμενοι κατὰ δῆμον,     55 
ὅσσα τοι ἐκπέποται καὶ ἐδήδοται ἐν μεγάροισι,
τιμὴν ἀμφὶς ἄγοντες ἐεικοσάβοιον ἕκαστος,
χαλκόν τε χρυσόν τ᾽ ἀποδώσομεν, εἰς ὅ κε σὸν κῆρ
ἰανθῇ: πρὶν δ᾽ οὔ τι νεμεσσητὸν κεχολῶσθαι.’
τὸν δ᾽ ἄρ᾽ ὑπόδρα ἰδὼν προσέφη πολύμητις Ὀδυσσεύς:     60 
‘Εὐρύμαχ᾽, οὐδ᾽ εἴ μοι πατρώϊα πάντ᾽ ἀποδοῖτε,
ὅσσα τε νῦν ὔμμ᾽ ἐστὶ καὶ εἴ ποθεν ἄλλ᾽ ἐπιθεῖτε,
οὐδέ κεν ὣς ἔτι χεῖρας ἐμὰς λήξαιμι φόνοιο
πρὶν πᾶσαν μνηστῆρας ὑπερβασίην ἀποτῖσαι.
νῦν ὑμῖν παράκειται ἐναντίον ἠὲ μάχεσθαι     65 
ἢ φεύγειν, ὅς κεν θάνατον καὶ κῆρας ἀλύξῃ:
ἀλλά τιν᾽ οὐ φεύξεσθαι ὀΐομαι αἰπὺν ὄλεθρον.’

Anmerkungen:

Εὐρύμαχος, Εὐρυμάχου, ὁ – Eurymachos, ein Anführer der Freier

Ὀδυσεύς, Ὀδυσέως, ὁ – Odysseus, Held, der für seine Klugheit bekannt ist

Ἰθακήσιος, Ἰθακησίου, ὁ – Einwohner Ithakas

Ἀχαιοί, Ἀχαιῶν, οἱ – Achaier, die Griechen

Ἀντίνοος, Ἀντινόου, ὁ – Antinoos, ein Anführer der Freier

Κρονίων, Κρονίωνος, ὁ – der Kronos-Sohn, gemeint: Zeus, der Oberste der Götter

Ἰθάκη, Ἰθάκης, ἡ – Ithaka, Insel im ionischen Meer und Herrschaftsgebiet des Odysseus

s. auch:

Skyphos, Staatliche Museen zu Berlin, Antikensammlung, Inv. Nr. F 2588.

Zeichnung “Odysseus tötet die Freier” (J. Flaxman, 1793)

τὸν δ᾽ αὖτε προσέειπε περίφρων Πηνελόπεια:
‘δαιμόνι᾽, οὔτ᾽ ἄρ τι μεγαλίζομαι οὔτ᾽ ἀθερίζω
οὔτε λίην ἄγαμαι, μάλα δ᾽ εὖ οἶδ᾽ οἷος ἔησθα     175 
ἐξ Ἰθάκης ἐπὶ νηὸς ἰὼν δολιχηρέτμοιο.
ἀλλ᾽ ἄγε οἱ στόρεσον πυκινὸν λέχος, Εὐρύκλεια,
ἐκτὸς ἐϋσταθέος θαλάμου, τόν ῥ᾽ αὐτὸς ἐποίει:
ἔνθα οἱ ἐκθεῖσαι πυκινὸν λέχος ἐμβάλετ᾽ εὐνήν,
κώεα καὶ χλαίνας καὶ ῥήγεα σιγαλόεντα.’     180
ὣς ἄρ᾽ ἔφη πόσιος πειρωμένη: αὐτὰρ Ὀδυσσεὺς
ὀχθήσας ἄλοχον προσεφώνεε κεδνὰ ἰδυῖαν:
‘ὦ γύναι, ἦ μάλα τοῦτο ἔπος θυμαλγὲς ἔειπες:
τίς δέ μοι ἄλλοσε θῆκε λέχος; χαλεπὸν δέ κεν εἴη
καὶ μάλ᾽ ἐπισταμένῳ, ὅτε μὴ θεὸς αὐτὸς ἐπελθὼν     185 
ῥηϊδίως ἐθέλων θείη ἄλλῃ ἐνὶ χώρῃ.
ἀνδρῶν δ᾽ οὔ κέν τις ζωὸς βροτός, οὐδὲ μάλ᾽ ἡβῶν,
ῥεῖα μετοχλίσσειεν, ἐπεὶ μέγα σῆμα τέτυκται
ἐν λέχει ἀσκητῷ: τὸ δ᾽ ἐγὼ κάμον οὐδέ τις ἄλλος.
θάμνος ἔφυ τανύφυλλος ἐλαίης ἕρκεος ἐντός,     190 
ἀκμηνὸς θαλέθων: πάχετος δ᾽ ἦν ἠΰτε κίων.
τῷ δ᾽ ἐγὼ ἀμφιβαλὼν θάλαμον δέμον, ὄφρ᾽ ἐτέλεσσα,
πυκνῇσιν λιθάδεσσι, καὶ εὖ καθύπερθεν ἔρεψα,
κολλητὰς δ᾽ ἐπέθηκα θύρας, πυκινῶς ἀραρυίας.

οὕτω τοι τόδε σῆμα πιφαύσκομαι: οὐδέ τι οἶδα,
ἤ μοι ἔτ᾽ ἔμπεδόν ἐστι, γύναι, λέχος, ἦέ τις ἤδη
ἀνδρῶν ἄλλοσε θῆκε, ταμὼν ὕπο πυθμέν᾽ ἐλαίης.’
ὣς φάτο, τῆς δ᾽ αὐτοῦ λύτο γούνατα καὶ φίλον ἦτορ,     205 
σήματ᾽ ἀναγνούσῃ τά οἱ ἔμπεδα πέφραδ᾽ Ὀδυσσεύς.

Anmerkungen:

Πηνελόπεια, Πηνελoπείης, ἡ – Penelope, Ehefrau des Odysseus und Mutter des Telemachos

Ἰθάκη, Ἰθάκης, ἡ – Ithaka, Insel im ionischen Meer und Herrschaftsgebiet des Odysseus

Εὐρύκλεια, Εὐρυκλείας, ἡ – Eurykleia, Amme in Odysseus’ Haus

Ὀδυσσεύς, Ὀδυσσῆος, ὁ – Odysseus, Held, der für seine Klugheit bekannt ist

Zur Vertiefung:

Hier gelangen Sie zur vollen Stelle.