Arachne - Ov. met. 6,1-145
Praebuerat dictis Tritonia talibus aures,
carminaque Aonidum iustamque probaverat iram.
Tum secum ‚Laudare parum est, laudemur et ipsae
numina nec sperni sine poena nostra sinamus!‘,
Maeoniaeque animum fatis intendit Arachnes, 5
quam sibi lanificae non cedere laudibus artis
audierat. Non illa loco nec origine gentis
clara, sed arte fuit; pater huic Colophonius ldmon
Phocaico bibulas tingebat murice lanas;
occiderat mater, sed et haec de plebe suoque 10
aequa viro fuerat. Lydas tamen illa per urbes
quaesierat studio nomen memorabile, quamvis
orta domo parva parvis habitabat Hypaepis.
Huius ut adspicerent opus admirabile, saepe
deseruere sui nymphae dumeta Timoli, 15
deseruere suas nymphae Pactolides undas.
Nec factas solum vestes, spectare iuvabat
tum quoque cum fierent (tantus decor adfuit arti),
sive rudem primos lanam glomerabat in orbes,
seu digitis subigebat opus repetitaque longo 20
vellera mollibat nebulas aequantia tractu,
sive levi teretem versabat pollice fusum,
seu pingebat acu: Scires a Pallade doctam.
Quod tamen ipsa negat tantaque offensa magistra
‚Certet‘ ait ‚mecum! Nihil est, quod victa recusem.‘ 25
Pallas anum simulat falsosque in tempora canos
addit et infirmos baculo quoque sustinet artus;
tum sic orsa loqui: ‚Non omnia grandior aetas,
quae fugiamus, habet: Seris venit usus ab annis.
Consilium ne sperne meum. Tibi fama petatur 30
inter mortales faciendae maxima lanae:
Cede deae veniamque tuis, temeraria dictis
supplice voce roga: Veniam dabit ilia roganti.‘
Adspicit hanc torvis inceptaque fila relinquit
vixque manum retinens confessaque vultibus iram 35
talibus obscuram resecuta est Pallada dictis:
‚Mentis inops longaque venis confecta senecta,
et nimium vixisse diu nocet. Audiat istas,
siqua tibi nurus est, siqua est tibi filia, voces.
Consilii satis est in me mihi, neve monendo 40
profecisse putes, eadem est sententia nobis.
Cur non ipsa venit? Cur haec certamina vitat?‘
Tum dea ‚Venit!‘ ait formamque removit anilem
Palladaque exhibuit. Venerantur numina nymphae
Mygdonidesque nurus, sola est non territa virgo; 45
sed tamen erubuit, subitusque invita notavit
ora rubor rursusque evanuit, ut solet aer
purpureus fieri, cum primum aurora movetur,
et breve post tempus candescere solis ab ortu.
Perstat in incepto stolidaeque cupidine palmae 50
in sua fata ruit: Neque enim love nata recusat
nec monet ulterius nec iam certamina differt.
Haud mora, constituunt diversis partibus ambae
et gracili geminas intendunt stamine telas:
tela iugo vincta est, stamen secernit harundo, 55
inseritur medium radiis subtemen acutis,
quod digiti expediunt, atque inter stamina ductum
percusso paviunt insecti pectine dentes.
Utraque festinant cinctaeque ad pectora vestes
bracchia docta movent studio fallente laborem. 60
Illic et Tyrium quae purpura sensit aenum
texitur et tenues parvi discriminis umbrae,
qualis ab imbre solet percussis solibus arcus
inficere ingenti longum curvamine caelum,
in quo diversi niteant cum mille colores, 65
transitus ipse tamen spectantia lumina fallit:
Usque adeo, quod tangit, idem est; tamen ultima distant.
Illic et lentum filis inmittitur aurum,
et vetus in tela deducitur argumentum.
Cecropia Pallas scopulum Mavortis in arce 70
pingit et antiquam de terrae nomine litem.
Bis sex caelestes medio Iove sedibus altis
augusta gravitate sedent; sua quemque deorum
inscribit facies: Iovis est regalis imago;
stare deum pelagi longoque ferire tridente 75
aspera saxa facit medioque e vulnere saxi
exsiluisse fretum, quo pignore vindicet urbem;
at sibi dat clipeum, dat acutae cuspidis hastam,
dat galeam capiti, defenditur aegide pectus,
percussamque sua simulat de cuspide terram 80
edere cum bacis fetum canentis olivae,
mirarique deos; operis victoria finis.
Ut tamen exemplis intellegat aemula laudis,
quod pretium speret pro tam furialibus ausis,
quattuor in partes certamina quattuor addit 85
clara colore suo, brevibus distincta sigillis.
Threiciam Rhodopen habet angulus unus et Haemum,
nunc gelidos montes, mortalia corpora quondam,
nomina summorum sibi qui tribuere deorum.
Altera Pygmaeae fatum miserabile matris 90
pars habet: Hanc Iuno victam certamine iussit
esse gruem populisque suis indicere bellum.
Pinxit et Antigonen ausam contendere quondam
cum magni consorte Iovis, quam regia Iuno
in volucrem vertit, nec profuit Ilion illi 95
Laomedonve pater, sumptis quin candida pennis
ipsa sibi plaudat crepitante ciconia rostro.
Qui superest solus, Cinyran habet angulus orbum,
isque gradus templi, natarum membra suarum,
amplectens saxoque iacens lacrimare videtur. 100
Circuit extremas oleis pacalibus oras
(is modus est) operisque sua facit arbore finem.
Maeonis elusam designat imagine tauri
Europam: Verum taurum, freta vera putares;
ipsa videbatur terras spectare relictas 105
et comites clamare suas tactumque vereri
adsilientis aquae timidasque reducere plantas.
Fecit et Asterien aquila luctante teneri,
fecit olorinis Ledam recubare sub alis;
addidit, ut satyri celatus imagine pulchram 110
Iuppiter inplerit gemino Nycteida fetu,
Amphitryon fuerit, cum te, Tirynthia, cepit,
aureus ut Danaen, Asopida luserit ignis,
Mnemosynen pastor, varius Deoida serpens.
Te quoque mutatum torvo, Neptune, iuvenco 115
virgine in Aeolia posuit, tu visus Enipeus
gignis Aloidas, aries Bisaltida fallis;
et te flava comas frugum mitissima mater
sensit equum, sensit volucrem crinita colubris
mater equi volucris, sensit delphina Melantho: 120
Omnibus his faciemque suam faciemque locorum
Reddidit. Est illic agrestis imagine Phoebus,
utque modo accipitris pennas, modo terga leonis
gesserit, ut pastor Macareida luserit Issen,
Liber ut Erigonen falsa deceperit uva, 125
ut Saturnus equo geminum Chirona crearit.
Ultima pars telae, tenui circumdata limbo
nexilibus flores hederis habet intertextos.
Non illud Pallas, non illud carpere Livor
possit opus: doluit successu flava virago 130
et rupit pictas, caelestia crimina, vestes,
utque Cytoriaco radium de monte tenebat,
ter quater ldmoniae frontem percussit Arachnes.
Non tulit infelix laqueoque animosa ligavit
guttura; pendentem Pallas miserata levavit 135
atque ita ‚Vive quidem, pende tamen, inproba‘ dixit,
‚lexque eadem poenae, ne sis secura futuri,
dicta tuo generi serisque nepotibus esto!‘
Post ea discedens sucis Hecateidos herbae
sparsit, et extemplo tristi medicamine tactae 140
defluxere comae, cum quis et naris et aures,
fitque caput minimum, toto quoque corpore parva est;
in latere exiles digiti pro cruribus haerent,
cetera venter habet, de quo tamen illa remittit
stamen et antiquas exercet aranea telas. 145
Anmerkungen:
Maeonia - älterer Name für Lydien, eine Landschaft in Kleinasien
Colophon - Stadt in Lydien, südlich von Izmir
Phocaea - Stadt in Kleinasien, nordwestlich von Izmir
Hypaepa - Stadt östlich von Izmir
Timolus - Berg Tmolus unmittelbar östlich von Izmir
Pactolus - Fluss in Lydien
Pallas - Göttin Athene
Mygdonia - nicht genau verortete Landschaft in Kleinasien
Aurora - römische Götin der Morgenröte
Tyrium - aus Tyros, phönizische Hafen- und Handelsstadt, berühmt für ihren Purpur
Mavors - Mars, römischer Gott des Krieges
Cecrops - mythischer König Attikas und Schiedsrichter im Streit zwischen Poseidon und Athene um den Namen der Landschaft Attika
aegis - schützender Umhang der Athene mit Schlangen und Medusenhaupt
Victoria - römische Göttin des Sieges
Rhodope und Haemus - Königspaar Thrakiens, die in Berge verwandelt wurden
pygmaeae - mythologische Volk Kleinwüchsiger am Rand der antiken Welt, es befindet sich im immerwährenden Krieg mit Kranichen
Antigone - Tochter des Laomedon
Ilion - Troja
Laomedon - mythologischer König Trojas und Vater Antigones
Kinyras - mythologischer König Zyperns, der mit seiner Tochter schlief, welche nach ihrer Flucht in Myrrhe verwandelt wurde (vgl. Ovid met. 10,298-502)
Maeonis - die Lydierin
Europa - Tochter des phönizischen Königs Agenor und Geliebte des Zeus
Asteria - Titanide, die Zeus' Annäherung zurückweist und deshalb in eine Wachtel verwandelt wird
Leda - Frau des spartanischen Königs Tyndareos, Geliebte des Zeus
gemino Nycteida - Antiope, Geliebte des Zeus
Amphitryon - Mann der Alkmene, irdischer Vater Herakles'
Tirynthia - Alkmene, Geliebte des Zeus und Mutter Herakles'
Danae - Geliebte des Zeus und Mutter Perseus'
Asopida - Aigina, die Tochter des Asopos und Geliebte des Zeus
Mnemosyne - Mutter der neun Musen und Geliebte des Zeus
Deoida - Persephone, Tochter der Demeter und Geliebte des Zeus
Aeolia - Melanippe, Tochter des Aiolos und Geliebte des Neptun
Enipeus - Flussgott, der die verheiratete Tyros aus Anstand zurückwies
Bisaltida - Theophane, Tochter des Bisaltes, Geliebte des Neptun
mitissima mater - Demeter
mater equi volucris - Gorgo Medusa
Melantho - Tochter des Deucalion, Geliebte des Neptun
agrestis imagine Phoebus - nach seiner Verbannung vom Olymp diente Apoll als Hirte beim König Admetos in Thessalien
accipitris pennas - für diese Verwandlung gibt es keine weiteren Hinweise in der antiken Literatur
Isse - Tochter des Makareus, König von Lesbos
Liber - Bacchus, römischer Gott der Fruchtbarkeit und des Weins
Erigone - Tochter des Atheners Ikarios, dem Bacchus die Weintraube schenkte
Chiron - Kentaur, Sohn des Saturn und der Philyra
Livor - der Neid
Kytoros - Berg am schwarzen Meer, an dessen Fuß sich die gleichnamige Siedlung befindet
s. auch:
U. Reinhardt, Arachne und die Liebschaften der Götter. Eine Mythennovelle aus Ovids Metamorphoses mit ihrer literarischen und bildlichen Rezeption bis zur Gegenwart, Paradeigmata 22 (Freiburg/Berlin/Wien 2014).