Arachne - Ov. met. 6,1-145

     Praebuerat dictis Tritonia talibus aures,
carminaque Aonidum iustamque probaverat iram.
Tum secum ‚Laudare parum est, laudemur et ipsae
numina nec sperni sine poena nostra sinamus!‘,
Maeoniaeque animum fatis intendit Arachnes,                   5
quam sibi lanificae non cedere laudibus artis
audierat. Non illa loco nec origine gentis
clara, sed arte fuit; pater huic Colophonius ldmon
Phocaico bibulas tingebat murice lanas;
occiderat mater, sed et haec de plebe suoque                    10
aequa viro fuerat. Lydas tamen illa per urbes
quaesierat studio nomen memorabile, quamvis
orta domo parva parvis habitabat Hypaepis.
Huius ut adspicerent opus admirabile, saepe
deseruere sui nymphae dumeta Timoli,                               15
deseruere suas nymphae Pactolides undas.
Nec factas solum vestes, spectare iuvabat
tum quoque cum fierent (tantus decor adfuit arti),
sive rudem primos lanam glomerabat in orbes,
seu digitis subigebat opus repetitaque longo                      20
vellera mollibat nebulas aequantia tractu,
sive levi teretem versabat pollice fusum,
seu pingebat acu: Scires a Pallade doctam.
Quod tamen ipsa negat tantaque offensa magistra
‚Certet‘ ait ‚mecum! Nihil est, quod victa recusem.‘            25
     Pallas anum simulat falsosque in tempora canos
addit et infirmos baculo quoque sustinet artus;
tum sic orsa loqui: ‚Non omnia grandior aetas,
quae fugiamus, habet: Seris venit usus ab annis.
Consilium ne sperne meum. Tibi fama petatur                    30
inter mortales faciendae maxima lanae:
Cede deae veniamque tuis, temeraria dictis
supplice voce roga: Veniam dabit ilia roganti.‘
Adspicit hanc torvis inceptaque fila relinquit
vixque manum retinens confessaque vultibus iram             35
talibus obscuram resecuta est Pallada dictis:
‚Mentis inops longaque venis confecta senecta,
et nimium vixisse diu nocet. Audiat istas,
siqua tibi nurus est, siqua est tibi filia, voces.
Consilii satis est in me mihi, neve monendo                        40
profecisse putes, eadem est sententia nobis.
Cur non ipsa venit? Cur haec certamina vitat?‘
Tum dea ‚Venit!‘ ait formamque removit anilem
Palladaque exhibuit. Venerantur numina nymphae
Mygdonidesque nurus, sola est non territa virgo;               45
sed tamen erubuit, subitusque invita notavit
ora rubor rursusque evanuit, ut solet aer
purpureus fieri, cum primum aurora movetur,
et breve post tempus candescere solis ab ortu.
Perstat in incepto stolidaeque cupidine palmae                  50
in sua fata ruit: Neque enim love nata recusat
nec monet ulterius nec iam certamina differt.
     Haud mora, constituunt diversis partibus ambae
et gracili geminas intendunt stamine telas:
tela iugo vincta est, stamen secernit harundo,                    55
inseritur medium radiis subtemen acutis,
quod digiti expediunt, atque inter stamina ductum
percusso paviunt insecti pectine dentes.
Utraque festinant cinctaeque ad pectora vestes
bracchia docta movent studio fallente laborem.                 60
Illic et Tyrium quae purpura sensit aenum
texitur et tenues parvi discriminis umbrae,
qualis ab imbre solet percussis solibus arcus
inficere ingenti longum curvamine caelum,
in quo diversi niteant cum mille colores,                             65
transitus ipse tamen spectantia lumina fallit:
Usque adeo, quod tangit, idem est; tamen ultima distant.
Illic et lentum filis inmittitur aurum,
et vetus in tela deducitur argumentum.
     Cecropia Pallas scopulum Mavortis in arce                     70
pingit et antiquam de terrae nomine litem.
Bis sex caelestes medio Iove sedibus altis
augusta gravitate sedent; sua quemque deorum
inscribit facies: Iovis est regalis imago;
stare deum pelagi longoque ferire tridente                         75
aspera saxa facit medioque e vulnere saxi
exsiluisse fretum, quo pignore vindicet urbem;
at sibi dat clipeum, dat acutae cuspidis hastam,
dat galeam capiti, defenditur aegide pectus,
percussamque sua simulat de cuspide terram                     80
edere cum bacis fetum canentis olivae,
mirarique deos; operis victoria finis.
Ut tamen exemplis intellegat aemula laudis,
quod pretium speret pro tam furialibus ausis,
quattuor in partes certamina quattuor addit                       85
clara colore suo, brevibus distincta sigillis.
Threiciam Rhodopen habet angulus unus et Haemum,
nunc gelidos montes, mortalia corpora quondam,
nomina summorum sibi qui tribuere deorum.
Altera Pygmaeae fatum miserabile matris                           90
pars habet: Hanc Iuno victam certamine iussit
esse gruem populisque suis indicere bellum.
Pinxit et Antigonen ausam contendere quondam
cum magni consorte Iovis, quam regia Iuno
in volucrem vertit, nec profuit Ilion illi                                 95
Laomedonve pater, sumptis quin candida pennis
ipsa sibi plaudat crepitante ciconia rostro.
Qui superest solus, Cinyran habet angulus orbum,
isque gradus templi, natarum membra suarum,
amplectens saxoque iacens lacrimare videtur.                    100
Circuit extremas oleis pacalibus oras
(is modus est) operisque sua facit arbore finem.
     Maeonis elusam designat imagine tauri
Europam: Verum taurum, freta vera putares;
ipsa videbatur terras spectare relictas                                 105
et comites clamare suas tactumque vereri
adsilientis aquae timidasque reducere plantas.
Fecit et Asterien aquila luctante teneri,
fecit olorinis Ledam recubare sub alis;
addidit, ut satyri celatus imagine pulchram                         110
Iuppiter inplerit gemino Nycteida fetu,
Amphitryon fuerit, cum te, Tirynthia, cepit,
aureus ut Danaen, Asopida luserit ignis,
Mnemosynen pastor, varius Deoida serpens.
Te quoque mutatum torvo, Neptune, iuvenco                     115
virgine in Aeolia posuit, tu visus Enipeus
gignis Aloidas, aries Bisaltida fallis;
et te flava comas frugum mitissima mater
sensit equum, sensit volucrem crinita colubris
mater equi volucris, sensit delphina Melantho:                   120
Omnibus his faciemque suam faciemque locorum
Reddidit. Est illic agrestis imagine Phoebus,
utque modo accipitris pennas, modo terga leonis
gesserit, ut pastor Macareida luserit Issen,
Liber ut Erigonen falsa deceperit uva,                                  125
ut Saturnus equo geminum Chirona crearit.
Ultima pars telae, tenui circumdata limbo
nexilibus flores hederis habet intertextos.
     Non illud Pallas, non illud carpere Livor
possit opus: doluit successu flava virago                              130
et rupit pictas, caelestia crimina, vestes,
utque Cytoriaco radium de monte tenebat,
ter quater ldmoniae frontem percussit Arachnes.
Non tulit infelix laqueoque animosa ligavit
guttura; pendentem Pallas miserata levavit                         135
atque ita ‚Vive quidem, pende tamen, inproba‘ dixit,
‚lexque eadem poenae, ne sis secura futuri,
dicta tuo generi serisque nepotibus esto!‘
     Post ea discedens sucis Hecateidos herbae
sparsit, et extemplo tristi medicamine tactae                      140
defluxere comae, cum quis et naris et aures,
fitque caput minimum, toto quoque corpore parva est;
in latere exiles digiti pro cruribus haerent,
cetera venter habet, de quo tamen illa remittit
stamen et antiquas exercet aranea telas.                            145

Anmerkungen:

Maeonia - älterer Name für Lydien, eine Landschaft in Kleinasien

Colophon - Stadt in Lydien, südlich von Izmir

Phocaea - Stadt in Kleinasien, nordwestlich von Izmir

Hypaepa - Stadt östlich von Izmir

Timolus - Berg Tmolus unmittelbar östlich von Izmir

Pactolus - Fluss in Lydien

Pallas - Göttin Athene

Mygdonia - nicht genau verortete Landschaft in Kleinasien

Aurora - römische Götin der Morgenröte

Tyrium - aus Tyros, phönizische Hafen- und Handelsstadt, berühmt für ihren Purpur

Mavors - Mars, römischer Gott des Krieges

Cecrops - mythischer König Attikas und Schiedsrichter im Streit zwischen Poseidon und Athene um den Namen der Landschaft Attika

aegis - schützender Umhang der Athene mit Schlangen und Medusenhaupt

Victoria - römische Göttin des Sieges

Rhodope und Haemus - Königspaar Thrakiens, die in Berge verwandelt wurden

pygmaeae - mythologische Volk Kleinwüchsiger am Rand der antiken Welt, es befindet sich im immerwährenden Krieg mit Kranichen

Antigone - Tochter des Laomedon

Ilion - Troja

Laomedon - mythologischer König Trojas und Vater Antigones

Kinyras - mythologischer König Zyperns, der mit seiner Tochter schlief, welche nach ihrer Flucht in Myrrhe verwandelt wurde (vgl. Ovid met. 10,298-502)

Maeonis - die Lydierin

Europa - Tochter des phönizischen Königs Agenor und Geliebte des Zeus

Asteria - Titanide, die Zeus' Annäherung zurückweist und deshalb in eine Wachtel verwandelt wird

Leda - Frau des spartanischen Königs Tyndareos, Geliebte des Zeus

gemino Nycteida - Antiope, Geliebte des Zeus

Amphitryon - Mann der Alkmene, irdischer Vater Herakles'

Tirynthia - Alkmene, Geliebte des Zeus und Mutter Herakles'

Danae - Geliebte des Zeus und Mutter Perseus'

Asopida - Aigina, die Tochter des Asopos und Geliebte des Zeus

Mnemosyne - Mutter der neun Musen und Geliebte des Zeus

Deoida - Persephone, Tochter der Demeter und Geliebte des Zeus

Aeolia - Melanippe, Tochter des Aiolos und Geliebte des Neptun

Enipeus - Flussgott, der die verheiratete Tyros aus Anstand zurückwies

Bisaltida - Theophane, Tochter des Bisaltes, Geliebte des Neptun

mitissima mater - Demeter

mater equi volucris - Gorgo Medusa

Melantho - Tochter des Deucalion, Geliebte des Neptun

agrestis imagine Phoebus - nach seiner Verbannung vom Olymp diente Apoll als Hirte beim König Admetos in Thessalien

accipitris pennas - für diese Verwandlung gibt es keine weiteren Hinweise in der antiken Literatur

Isse - Tochter des Makareus, König von Lesbos

Liber - Bacchus, römischer Gott der Fruchtbarkeit und des Weins

Erigone - Tochter des Atheners Ikarios, dem Bacchus die Weintraube schenkte

Chiron - Kentaur, Sohn des Saturn und der Philyra

Livor - der Neid

Kytoros - Berg am schwarzen Meer, an dessen Fuß sich die gleichnamige Siedlung befindet

s. auch:

U. Reinhardt, Arachne und die Liebschaften der Götter. Eine Mythennovelle aus Ovids Metamorphoses mit ihrer literarischen und bildlichen Rezeption bis zur Gegenwart, Paradeigmata 22 (Freiburg/Berlin/Wien 2014).